Μια ανάλυση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δεδομένων στην Ελλάδα της κρίσης αναδεικνύει με ανάγλυφο τρόπο το εκρητικό μίγμα, το οποίο έχει διαμορφωθεί και απειλεί να διαλύσει τη χώρα, ενώ ταυτοχρόνως θα αποτελέσει την αφετηρία για την ευρωπαϊκή αποσύνθεση, διότι το πολιτικό σύστημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποδεικνύεται ανεπαρκές. Όχι μόνο λειτουργεί με εθνικιστική λογική, αλλά φαίνεται, ότι δεν διαθέτει τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία για να αναλύει και να κατανοεί την δυναμική της εξέλιξης τόσο σε εθνικό και ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, ώστε να παίρνει τις κατάλληλες αποφάσεις για τους πολίτες και όχι μόνο για τα διάφορα κοινωνικά συστήματα σε σχέση με την οικονομική τους διάσταση.

Πολύ λίγο ενδιαφέρει η κερδοφόρα λειτουργία του συστήματος υγείας, όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις οικονομικές προϋποθέσεις για τη νοσηλεία τους. Και αυτό δεν αφορά το ιδιωτικό κομμάτι του συστήματος υγείας μόνο, αλλά και το δημόσιο, διότι πλέον στερείται ακόμη και απαραίτητων υλικών, όπως είναι οι γάζες ή παραμένου κλειστές Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, ενώ ο αριθμός των απασχολούμενων γιατρών είναι εντελώς ανεπαρκής για την κάλυψη των αναγκών. Τα παραδείγματα δεν έχουν τέλος. Αρκεί να ληφθεί υπόψη η αδυναμία αγοράς φαρμάκων, τα οποία είναι απαραίτητα για τη ζωή ορισμένων ασθενών. Με αυτή την έννοια ίσως είναι ανεπαρκές το ποσό, που αποφασίσθηκε να διατεθεί για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης. Είναι δε άκρως ενδιαφέρον, να ψηφίζεται και από κόμματα, τα οποία οδήγησαν τον τόπο σε αυτή την κατάσταση.

Αυτό αποκτά ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις, εάν ληφθούν υπόψη τα στοιχεία από έρευνα για τη φτώχια στην Ελλάδα, η οποία πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό του Institut fur Makrookonomie und Konjunkturforschung του γερμανικού ιδρύματος Hans-Bockler-Stiftung. Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας ελέγχθηκαν τα δεδομένα από 260.000 νοικοκυριά. Τα στοιχεία, που προέκυψαν, δείχνουν από το ένα μέρος την αποτυχημένη και κοινωνικά άδικη πολιτική, η οποία εφαρμόσθηκε και από το άλλο σκιαγραφούν ένα εκρηκτικό κοινωνικό μίγμα.

Συγκεκριμένα, μεταξύ των ετών 2008-2012 το ονομαστικό ακαθάριστο προϊόν των νοικοκυριών μειώθηκε κατά το ? περίπου. Το κύριο αίτιο είναι η μείωση μισθών και ημερομισθίων, η οποία είναι η αιτία γιά το 50 % της πτώσης. Σύμφωνα με τους ερευνητές οι μειώσεις ήταν πιο υψηλές από αυτό το ποσοστό, που ήταν αναγκαίο για την άνοδο της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Προκύπτει δε από την έρευνα, ότι επλήγησαν τα χαμηλά και τα μεσαία εισοδήματα. Αυτό οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην μεγάλη αύξηση της ανεργίας και στην υψηλή φορολόγηση. Σχεδόν κάθε τρίτο νοικοκυριό το 2012 είχε ετήσιο εισόδημα μικρότερο των 7.000 ευρώ. Τα φτωχά νοικοκυριά έχασαν σχεδόν το 86 % των εισοδημάτων τους, ενώ τα πλούσια μόνο το 17-20 %. Κατά τα άλλα οι κυβερνήσαντες «κοιτάνε τον ελληνικό λαό στα μάτια». Πάντως ο Gustav Horn, επιστημονικός διευθυνής του Ινστιτούτου, επεσήμανε, ότι «οι αριθμοί δείχνουν, ότι εκατομμύρια άνθρωποι στην Ελλάδα κυριολεκτικά πετάχτηκαν στο γκρεμό με πολύ σκληρή και κοινωνικά άδικη πολιτική λιτότητας». Αυτό τεκμηριώνεται και από το γεγονός, ότι οι φτωχότεροι πληρώνουν 337 % περισσότερους φόρους, ενώ οι πλουσιότεροι μόνο 9 %. Αυτή είναι η κοινωνική δικαιοσύνη.

Και ενώ αυτά συμβαίνουν στο κοινωνικοοικονομικό πεδίο, ενώ η χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα ρευστότητας και οι οικονομία φυτοζωεί, αρχίζει να ευδοκιμεί μια νέα μορφή εθνικισμού με έντονο χρώμα λαϊκισμού. Με αφορμή την Εθνική Επέτειο της 25^ης Μαρτίου, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας και πρόεδρος των ΑΝΕΛ διατύπωσε τη θέση, ότι η στρατιωτική παρέλαση και το λαϊκό γλέντι (που θα ακολουθήσει) στην Πλατεία Συντάγματος θα στείλει στο εξωτερικό μήνυμα εθνικής κυριαρχίας. «Αυτοί που θα παρελάσουν είναι τα παιδιά μας, ο λαός είναι ο στρατός». Και συνεχίζει «όταν θα λήξει η παρέλαση, θα βγουν τα σωματεία των πατριωτών μας από διάφορες περιοχές της χώρας, με τις παραδοσιακές στολές και τα παιδάκια και αν κάνουν την επίδειξη και θέλει ο κόσμος να χορέψει, εμείς δεν θα αποσύρουμε τις μπάντες του Δήμου και των ενόπλων δυνάμεων» (In.gr,19.03.2015). Ο ιδιόμορφος εθνικιστικός και λαϊκιστικός συνάμα οίστρος του υπουργού ολοκληρώθηκε με την ανακοίνωση ανάλογου σχεδιασμού για το Πάσχα. Οι βατραχάνθρωποι όμως του πολεμικού ναυτικού έκαναν την μεγάλη έκπληξη κατά την διάρκεια της παρέλασης με τα εθνικιστικά συνθήματα,τα οποία φώναζαν με όλη την δύναμη της «εθνικής τους αξιοπρέπειας», όπως είναι «και το όνειρο μας είναι, στην πόλη εμείς να μπούμε, σημαία να υψώσουμε, τον ύμνο εμείς να πούμε». Με διαφορετική ρητορική αλλά στο ίδιο μήκος κύματος ως προς την εθνική κυριαρχία κινείται και η επισήμανση του υπουργού Εξωτερικών, ότι δεν θα υπάρξει εξωτερική πολιτική υποταγής από τον ίδιο και από αυτή την κυβέρνηση. Ούτε λίγο ούτε πολύ, όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις ξεπούλησαν τον τόπο, ττκμαίρεται από τέτοιου είδους τοποθετήσεις. Ίσως οι υπουργοί αυτοί παρασύρθηκαν ή δεν είχαν το χρόνο να σκεφθούν ή στόχευαν σε πολιτικές σκοπιμότητες, χωρίς να συνειδητοποιούν τις πιθανές προεκτάσεις των λεγομένων τους σε μια περίοδο, στην οποία η κοινωνική συνοχή αρχίζει να παραπαίει. Ο γενικευτικός πολιτικός λόγος με έντονα στοιχεία εθνικισμού και λαϊκισμού είναι πολύ επικίνδυνος και ανάλογα με τις γενικότερες εξελίξεις τόσο σε εθνικό όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να οδηγήσει σε εκρηκτικές συνθήκες με καταστροφικά για τον τόπο αποτελέσματα. Εξάλλου ιδιαιτέρως στην εξωτερική πολιτική δεν έχει πολιτικό αποτέλεσμα η κοινοποίηση προθέσεων. Η επιβολή θέσεων και η διαμόρφωση θετικών συσχετισμών για την χώρα έχουν πολιτικό αποτέλεσμα. Αυτό θα κριθεί από τους πολίτες.

Η φτωχοποίηση της κοινωνίας αποτελεί ένα αρνητικό υπόβαθρο και οι πολιτικοί πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί. Ιδιαιτέρως σε αυτή την κρίσιμη περίοδο η επένδυση στο θυμικό για την αποκόμιση πολιτικού οφέλους σε σχέση με την εκλογική επιρροή δεν εξυπηρετεί μακροπρόθεσμα ούτε τις κομματικές σκοπιμότητες ούτε την κοινωνική προοπτική. Εκείνο, που θα συνέβαλε θετικά στην αντιμετώπιση της κρίσης αλλά και στην προοπτική της κυβέρνησης και του πολιτικού συστήματος, είναι η στήριξη της πολιτικής λειτουργίας στον ορθολογισμό και όχι σε φαντασιώσεις σε σχέση με το μέλλον, το οποίο θα είναι δύσκολο. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έχει δρομολογήσει πολύ θετικές προσδοκίες στην κοινωνία και την εντύπωση, ότι η μελλοντική πορεία θα είναι σε μεγάλο βαθμό ανώδυνη. Όταν όμως θα αναγκασθεί να πραγματοποιήσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για την υπέρβαση των παθογενειών της ελληνικής κοινωνίας και την οικοδόμηση προοπτικής, οι αλλαγές δεν θα είναι ρόδινες. Αυτό πρέπει να το γνωρίζουν οι πολίτες. Μόνο με αυτό τον τρόπο θα συστρατευθούν στην προσπάθεια αναστροφής της πορείας από την πτωτική της κατεύθυνση προς τον ανάκαμψη. Ο ελεύθερος επαγγελματίας δεν θα χειροκροτήσει την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, στο μέτρο που τον αφορά προσωπικά. Ούτε οι συντεχνίες θα αλλάξουν ξαφνικά για το καλό του κοινωνικού συνόλου. Οι φαντασιώσεις για ρόδινο μέλλον θα καταρρεύσουν σε μηδενικό χρόνο, εάν δεν έχει περιγραφεί χωρίς ωραιοποιήσεις η πορεία προς αυτό και οι επιπτώσεις των αλλαγών, οι οποίες θα διασφαλίσουν την βιωσιμότητα του τόπου.

Η επίκληση της εθνικής αξιοπρέπειας σε ανθρώπους, οι οποίοι κοιμούνται στους δρόμους ή απλώνουν το χέρι για βοήθεια φαντάζει εξωπραγματική. Γνωρίζουν πολύ καλά, ότι η σκληρότητα της πραγματικότητας επιτρέπει την αξιοπρέπεια, όταν μπορείς να σταθείς στα πόδια σου. Και τα πόδια αυτή την περίοδο είναι πολύ κοντά. Η εθνική αξιοπρέπεια περνάει από το Eurogroup και τη δυνατότητα της κοινωνίας να αλλάζει τον τρόπο, με τον οποίο λειτουργεί τόσο ως σύνολο όσο και ως μεμονομένα άτομα. Και αυτό είναι δύσκολο με το εκρηκτικό μίγμα, το οποίο έχει διαμορφωθεί και την ανικανότητα του πολιτικού συστήματος να κάνει διάλογο και συγκλίσεις, ώστε να κυριαρχήσει «ο ορθός λόγος». Επιβεβαιώθηκε δε με τον καλύτερο τρόπο στην ειδική συνεδρίαση της Βουλής, 30.3.2015, κατά την διάρκεια της οποίας η κυβέρνηση θα ενημέρωνε την αντιπολίτευση για την διαπραγμάτευση με τους εταίρους, ενώ θα γινόταν, υποτίθεται και διάλογος σε επίπεδο πολιτικών αρχηγών με προτάσεις και στόχο την συμπόρευση.Δυστυχώς επικράτησε η λογική της μετωπικής σύγκρουσης και της πόλωσης, χωρίς να γίνει διάλογος ουσίας τόσο από την κυβερνητική πλευρά όσο και από την αντιπολίτευση. Ούτε η κυβέρνηση ήθελε διάλογο, ούτε και η αντιπολίτευση επέδειξε λογική και σύνεση. Τα κριτήρια ήταν επικοινωνιακά. Πολιτική ουσία με προτάσεις και προοπτική δεν υπήρχε.Προς το παρόν βέβαια η ανυπαρξία παραδοσιακού αντιπολιτευτικού λόγου με σοβαρά ερείσματα στην κοινωνία βοηθάει την κυβέρνηση και την προοπτική της οικοδόμησης ενός μοντέλου πολιτικής επικοινωνίας, το οποίο θα βασίζεται στον ορθολογισμό και την ωμή αλήθεια. Δεν φαίνεται όμως να το συνειδητοποιεί ο κυβερνητικός συνασπισμός. Δεν εκμεταλλεύονται το γεγονός της ανυπαρξίας σοβαρού αντιπολιτευτικού λόγου, οπότε δεν υπάρχει κίνδυνος πολιτικού κόστους, για να δρομολογήσουν την οικοδόμηση ενός άλλου μοντέλου πολιτικής λειτουργίας, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας της γνώσης και της εποχής της δημιουργίας υπερεθνικών μορφών διακυβέρνησης. Εδώ μιλάμε με ιδιαίτερη επιμονή για εθνική κυριαρχία και εθνική αξιοπρέπεια, τα οποία εξαντλούνται σε «εορτές και πανηγύρεις εθνικής εμβέλειας» ή σε συνεντεύξεις με συμβολισμό δακτύλων ή σε συγκρίσεις με άλλους διαχειριστές κυβερνητικής εξουσίας στο παρελθόν,. Το μοντέλο πολιτικής λειτουργίας όμως παραμένει το ίδιο. Στόχος είναι να μην ενεργοποιηθεί το εκρηκτικό κοινωνικό μίγμα στο παρόν και συμπαρασύρει τους πάντες, χωρίς όμως να διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για «αλλαγή εποχής» έστω σε βάθος χρόνου.

Αυτή η αναποφασιστικότητα σε σχέση με την ανάγκη ριζικών αλλαγών στο μοντέλο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης απλά μεταθέτει την έκρηξη στο μέλλον. Αυτό δεν αποτελεί λύση, απεναντίας μεταβιβάζει το πρόβλημα στις νεότερες γενιές, ενώ προσθέτει περισσότερες δυσκολίες στην αντιμετώπιση του. Αρκεί να λάβουμε υπόψη την θέση του γάλλου οικονομολόγου Thomas Piketty για την συρρίκνωση της μεσαίας κοινωνικής τάξης και την συγκέντρωση του πλούτου σε μια μειοψηφία, η οποία επαληθεύεται και με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Ε.Κ.Τ.). Σύμφωνα με την έρευνα Household Finance and Consumption Survey της Ε.Κ.Τ. οι δείκτες αναδεικνύουν ως προς την αναδιανομή προς όφελος των ολιγάριθμων πλούσιων μειοψηφιών στα κράτη-μέλη πρώτη χώρα την Αυστρία, δεύτερη τη Γερμανία, ενώ έπονται η Κύπρος, η Γαλλία και η Πορτογαλία. Η αλλαγή υπέρ των πλουσίων φαίνεται στην αύξηση περιουσιακών στοιχείων, κυρίως μέσα από διαδικασίες κληρονομιάς. Φαίνεται, ότι διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για μια σύγχρονη κληρονομική αριστοκρατία του πλούτου. Ακόμη και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α) προειδοποιεί για τις επικίνδυνες προοπτικές αυτού του φαινομένου.

Σε βάθος χρόνου οι συνέπειες θα είναι επώδυνες και χώρες, όπως η Ελλάδα, στις οποίες η φτωχοποίηση κινείται στα όρια της ανθρωπιστικής κρίσης με αποκλειστικούς αποδέκτες την μεσαία τάξη και τους φτωχούς, θα αντιμετωπίσουν φυγόκεντρες και διαλυτικές τάσεις. Κάτι τέτοιο θα ήταν ολέθριο. Πολιτικά θα μπορούσε να προκαλέσει επικίνδυνες ανατροπές προς ακραίες κατευθύνσεις και κοινωνικά να οδηγήσει σε αποσταθεροποίηση της συνοχής. Η κυβέρνηση οφείλει να το λάβει υπόψη της όχι μόνο σε σχέση με το εσωτερικό αλλά και στην ευρωπαϊκή πολιτική. Το ίδιο πρέπει να πράξει και η αντιπολίτευση. Οι ευθύνες βαρύνουν ανάλογα το σύνολο των κομμάτων.