[1] Θεωρητικώ τω τρόπω, μπορούμε να στραφούμε στην ανάλυση του Κώστα Ελευθερίου και του Χρύσανθου Τάσση, για την τυπολογική διάκριση που εισήγαγε ο Γάλλος πολιτικός επιστήμονας Maurice Duverger μεταξύ «κόμματος μαζών» και «κόμματος στελεχών». Ως προς το δεύτερο, αναφέρουν πως «τα κόμματα στελεχών αντιστοιχούν σε μια περιορισμένης συμμετοχής δημοκρατία, συγκροτούνται πέριξ εκλογικών επιτροπών που δεν έχουν μόνιμη δομή και παρουσία και στρατολογούν τα μέλη τους με ποιοτικά κριτήρια-καταγωγή, οικονομική επιφάνεια, κοινωνική αναγνώριση». Υπό αυτό το πρίσμα, θα επισημάνουμε πως επί προεδρίας του Νίκου Ανδρουλάκη το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής προσλαμβάνει εκ νέου τα χαρακτηριστικά (η τελευταία φορά που το συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα προσέλαβε χαρακτηριστικά ‘κόμματος στελεχών’ ήσαν την περίοδο της διακυβέρνησης του Κώστα Σημίτη), ενός ιδιότυπου ‘κόμματος στελεχών’, που αναλαμβάνουν εν προκειμένω να καταστήσουν ευρύτερα γνωστή την στρατηγική του κόμματος. Και ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά; Ας το δούμε αναλυτικότερα: Πρώτον, η ανάληψη από στελέχη νεότερων γενεών θέσεων ευθύνης μέσα στο κόμμα. Και λέγοντας κάτι τέτοιο, δεν εννοούμε μόνο την ανάληψη αξιώματος ή αξιωμάτων σε μία Νομαρχιακή Επιτροπή, αλλά, και την ανάληψη σημαντικών αξιωμάτων που έχουν σχέση με την χάραξη της πολιτικής στρατηγικής του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Με αυτόν τον τρόπο, αποκτούν δεξιότητες τις οποίες άλλα στελέχη, παλαιότερων γενεών, έκαναν αρκετά χρόνια για να αποκτήσουν. Καθιστούν σχεδόν ‘περιττή’ (δεν έχει τίποτα το υποτιμητικό ο χαρακτηρισμός μας), την παρουσία στελεχών παλαιότερων γενεών εντός κόμματος, διευκολύνοντας έτσι την πολιτική τους ‘αποστρατεία’. Δεύτερο χαρακτηριστικό, καθίσταται η συγκρότηση μίας ευρύτερης ‘στελεχιακής δεξαμενής’, από την οποία και επιλέχθηκαν πολλά στελέχη του ΠΑΣΟΚ ώστε να στελεχώσουν τα ψηφοδέλτια του κόμματος στις βουλευτικές εκλογές του 2023. Στις διπλές βουλευτικές εκλογές του 2023. Αυτό το γεγονός είχε ως αποτέλεσμα η ηγεσία του κόμματος και η Επιτροπή Ψηφοδελτίων, να προσανατολιστούν αποκλειστικά προς την κατεύθυνση αξιοποίησης στελεχών που βρίσκονταν στο κόμμα επί αρκετά χρόνια και είχαν θέσεις ευθύνης όντας μέλη και κεντρικών και μη, κομματικών οργάνων, αποφεύγοντας να αναζητήσουν στελέχη ή αλλιώς άτομα ‘έξω’ από τον χώρο του ΠΑΣΟΚ. Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υπογραμμίσουμε πως αυτή η Πασοκική ‘στελεχιακή αναγέννηση,’ ακόμη και αν δεν είναι μαζική, συγκρατεί άλλοτε στελέχη του κόμματος που μετακινήθηκαν εν καιρώ βαθιάς κοινωνικής και πολιτικής κρίσης προς τον ΣΥΡΙΖΑ, από το να επιχειρήσουν να επιστρέψουν πίσω στο άλλοτε κόμμα τους. Τρίτον, το ΠΑΣΟΚ (και εδώ είναι η σημαντική η συμβολή της εκλιπούσας Φώφης Γεννηματά), λειτουργεί ως κομματικό-πολιτικό ‘φυτώριο’ για την εκκόλαψη, την δημιουργία και την ανάπτυξη και ανάδυση στο προσκήνιο γυναικών έτοιμων να επιφορτιστούν με σημαντικά κομματικά καθήκοντα, κλείνοντας έτσι σταδιακά (ακόμη απαιτείται δουλειά), το ‘μεγάλο κενό’ που είχε προκύψει εν καιρώ κρίσης. ‘Κενό’ σχετικό με την παρουσία γυναικών εντός κόμματος και με την ανάληψη σημαντικών αξιωμάτων. Η Γραμματέας Οργανωτικού του κόμματος, Τασούλα Χατζηδάκη, συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα γυναίκας που ‘εκκολάφθηκε’ μέσα σε αυτό το ‘φυτώριο’, αναλαμβάνοντας καθήκοντα που δεν είναι ιδιαιτέρως θελκτικά για αρκετά στελέχη νεότερων γενεών. Βλέπε σχετικά, Ελευθερίου, Κώστας., & Τάσσης, Χρύσανθος., ‘ΠΑΣΟΚ. Η άνοδος και η πτώση (; ) ενός ηγεμονικού κόμματος,’ Πρόλογος: Σπουρδαλάκης, Μιχάλης. Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2013. Η χρησιμοποίηση του ερωτηματικού μέσα σε παρένθεση αποδείχθηκε πολύ ορθή και ‘σοφή’ επιλογή από πλευράς συγγραφέων. Και αυτό διότι η πτώση του ΠΑΣΟΚ και ήσαν πρόσκαιρη όπως αποδείχθηκε και δεν προσέλαβε ακραία χαρακτηριστικά, όπως θα ήσαν, για παράδειγμα, η μη-είσοδος του στη Βουλή κατά την διάρκεια κάποιας εκλογικής αναμέτρησης. Εκτιμούμε θεωρητικά-επιστημονικά, πως αυτή και μόνο αυτή η εξέλιξη, θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει την ‘θρυαλλίδα’ που θα οδηγούσε στην διάλυση του ιστορικού κόμματος. Στην ‘εξαφάνιση’ του από το προσκήνιο οριστικά. Και εάν συνέβαινε αυτό, αυτομάτως ο ΣΥΡΙΖΑ θα ενδυνάμωνε την θέση του ως κόμμα εξουσίας.

[2] Εάν επιτύχει κάτι τέτοιο, τότε θα μπορέσει με άλλους και πιο θετικούς όρους για το ίδιο, να ανταγωνιστεί την Νέα Δημοκρατία η οποία διατηρεί τόσο από τον ΣΥΡΙΖΑ, όσο και από το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, μεγάλη και ιδανική απόσταση. Αυτό δηλαδή που ‘τώρα’ χρειάζεται το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής. Προς ώρας τουλάχιστον, αφενός μεν η δεύτερη θέση είναι διεκδικήσιμη, με το ερώτημα εδώ να είναι εάν οφείλουμε να συμπεριλάβουμε και το ΚΚΕ στους εν δυνάμει ‘διεκδικητές’ της δεύτερης θέσης, από την στιγμή όπου διατηρεί ίδια περίπου δυναμική με το ΠΑΣΟΚ (η δημοφιλία του Γενικού Γραμματέα του δεν αρκεί για να το οδηγήσει ‘αυτομάτως’ στη δεύτερη θέση, πάνω από ΣΥΡΙΖΑ και από ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής), και, αφετέρου δε, δεν μπορούμε να προδικάσουμε το οτιδήποτε σχετικά με την εκλογική συμπεριφορά ψηφοφόρων στις ευρωεκλογές, εφόσον λάβουμε υπόψιν πως συνιστούν διαφορετικής τάξεως εκλογές συγκριτικά με τις βουλευτικές. Και αυτό καθαυτό το γεγονός δεν ευνοεί ένα πολιτικό κόμμα το οποίο διεκδικεί την δεύτερη θέση. Εμβαθύνοντας περισσότερο στην ανάλυση μας, θα ισχυρισθούμε πως καθοριστικής σημασίας παράγοντας μπορεί  να αποβεί για το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής το να καταφέρει να πείσει ψηφοφόρους πως οι ευρωπαϊκές εκλογές είναι παρόμοιας σημασίας με τις βουλευτικές, λόγω και της υπεροχής του Ενωσιακού επί του Εθνικού Δικαίου, της λήψης πολλών αποφάσεων που ρυθμίζουν πτυχές του κοινωνικού βίου από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, της εξέλιξης των ελληνο-τουρκικών σχέσεων (όσο περισσότερο οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις εξελίσσονται ομαλά, τόσο περισσότερο καλλιεργείται το έδαφος ώστε να παρέμβει, διπλωματικά, και η Ευρωπαϊκή Ένωση σε κάποιο στάδιο των διαπραγματεύσεων-συζητήσεων), της αξιοποίησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Θα μπορούσαμε να το θέσουμε και διαφορετικά: Όσο μικρότερη η αποχή στις επικείμενες ευρωπαϊκές εκλογές, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες να πετύχει το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, τον βασικό και ρεαλιστικό του στόχο (ας το κρατήσουμε αυτό), που είναι η κατάληψη της δεύτερης θέσης πίσω μόνο από την Νέα Δημοκρατία του Κυριάκου Μητσοτάκη.

[3] Σύμφωνα με τον Θανάση Διαμαντόπουλο, ο όρος «κυρίαρχο κόμμα» δημιουργήθηκε από τον Duverger το 1951. Έτσι όρισε το κόμμα εκείνο που: α) για ένα σχετικά μακρό χρονικό διάστημα σταθερά ξεπερνάει κάθε αντίπαλο του (χωρίς, όμως, αναγκαία να φτάνει πάντα την απόλυτη πλειοψηφία) και β) οι ιδέες, οι θεωρίες, το «στυλ», οι μέθοδοι του είναι κυρίαρχες για όλο αυτό το διάστημα, ταυτιζόμενες με (και χρωματίζοντας) την περίοδο αυτή». Ως προς αυτό λοιπόν, το ΠΑΣΟΚ επί προεδρίας του Κώστα Σημίτη, για ένα «σχετικά μακρό χρονικό διάστημα σταθερά» ξεπερνούσε κάθε αντίπαλο του (οι βάσεις για να συμβεί κάτι τέτοιο, τέθηκαν από το 1993 και την τότε εκλογική νίκη του κόμματος), και κυρίως την Νέα Δημοκρατία, δίχως απαραίτητα να «φτάνει» την «απόλυτη πλειοψηφία» (η μόνη στιγμή που απειλήθηκε η κυριαρχία του ήσαν στις βουλευτικές εκλογές του Απριλίου του 2000, όταν κινδύνευσε σοβαρά και με εκλογική ήττα), επιτυγχάνοντας παράλληλα να ‘κανονικοποιήσει’ τον λόγο ή τα αφηγήματα περί εκσυγχρονισμού-εξευρωπαϊσμού (ο όρος ‘εξευρωπαϊσμός’ ήσαν ‘παράγωγο’ του κεντρικού όρου ‘εκσυγχρονισμού’), και τις ιδέες περί εξέλιξης. Επεκτείνοντας την σκέψη των Διαμαντόπουλου-Duverger, θα πούμε πως ‘κυρίαρχο’ καθίσταται εκείνο το κόμμα που μπορεί και καθιερώνει έναν ‘ενάρετο’ τετραετή κοινωνικό-πολιτικό-κοινοβουλευτικό κύκλο, αντιμετωπίζοντας άμεσα και αποτελεσματικά τα όποια προβλήματα μπορεί να δημιουργηθούν. Μη επιτρέποντας να απειληθεί η δεσπόζουσα θέση του εντός πολιτικού συστήματος και η κυριαρχία του.  Και όσον αφορά αυτό, έχουμε τρεις κύκλους πολιτικής κυριαρχίας στην Μεταπολιτευτική ιστορία της χώρας: Πρώτον, τον ‘κύκλο’ της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1974-1981), δεύτερον, αυτόν της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου (1981-1989), και τρίτον, αυτόν της κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη (1996-2004). Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, με πρωθυπουργό τον Κυριάκο Μητσοτάκη, βαδίζει προς αυτή την κατεύθυνση. Βλέπε και, Διαμαντόπουλος, Θανάσης., ‘Το κομματικό φαινόμενο: Μορφές, συστήματα, οικογένειες κομμάτων,’ Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1993, σελ. 271. Οφείλουμε όμως να είμαστε προσεκτικοί: Το ΠΑΣΟΚ του Κώστα Σημίτη, κατέστη ‘κυρίαρχο’ κόμμα, όχι όμως και «υπερκυρίαρχο», καθότι η αντιπολίτευση που δεχόταν ήσαν όχι μόνο υπαρκτή, αλλά και ενίοτε σκληρή. Και σε κοινωνικό και σε πολιτικό επίπεδο. Συμβάλλοντας στην πρόκληση ρωγμών στην κυριαρχία του.

[4] Η τελευταία χρονικά, συμβολή στην επιστημονική μελέτη του κόμματος που φέρει την επωνυμία ‘Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα,’ είναι η Διδακτορική Διατριβή του Νικόλαου Γκιώνη με θέμα την νεολαία του ΠΑΣΟΚ. Δεν θα διστάσουμε να χαρακτηρίσουμε αυτή την διδακτορική διατριβή ως πρωτότυπη, διότι, πρώτον, είναι η πρώτη ίσως που καταπιάνεται με τόσο συστηματικό και εμπεριστατωμένο τρόπο με την νεολαία του κόμματος, η οποία βέβαια δεν διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο να καταστεί brand το όνομα ‘ΠΑΣΟΚ’. Δεύτερον, διότι επιχειρεί να συνδέσει τα διάφορα στάδια μετεξέλιξης της κομματικής νεολαίας με τις κοινωνικές εξελίξεις και με τις συλλογικές διεκδικήσεις. Σε ό,τι έχει να κάνει με αυτό βέβαια, ο συγγραφέας δεν κομίζει ‘γλαύκα εις Αθήνας’, καθότι ο πρώτος που επιχείρησε μία τέτοια σύνδεση, ήσαν ο Βασίλης Ασημακόπουλος. Τρίτον, διότι αντιμετωπίζει την νεολαία ως αυτοτελή μηχανισμό με την δική του δομή και ιεραρχία. Ως μηχανισμό ‘ισάξιο’ με την επίσης μαζική, στα χρόνια της ακμής, συνδικαλιστική οργάνωση του κόμματος: Δηλαδή, την ΠΑΣΚΕ. Βλέπε και, Γκιώνης, Νικόλαος., ‘Νεολαία ΠΑΣΟΚ 1974-1982: από την «αυτο-οργάνωση» στη θεσμοποίηση: η συγκρότηση ενός νεανικού συλλογικού υποκειμένου μετά τη μεταπολίτευση,’ Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2023, Διαθέσιμη στο: Νεολαία ΠΑΣΟΚ 1974-1982: από την «αυτο-οργάνωση» στη θεσμοποίηση: η συγκρότηση ενός νεανικού συλλογικού υποκειμένου μετά τη μεταπολίτευση (didaktorika.gr)

[5] Πως μπορεί να εμμένεις σε μία στρατηγική αυτονομίας και να ‘καταναλώνεις’ ενέργεια και πόρους για την άσκηση κριτικής στον ΣΥΡΙΖΑ, όταν αυτό το κόμμα έχει εισέλθει σε διαδικασία φθοράς και παρακμής; Έχει απασχολήσει αυτό το ερώτημα την ηγετική ομάδα του ΠΑΣΟΚ;