Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία στην Αθήνα, τα ανοιχτά μέτωπα και το άρθρο 86

Η πρόσφατη επίσκεψη εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας στην Αθήνα ανέδειξε για μία ακόμη φορά την αμφίθυμη σχέση της Ελλάδας με το ζήτημα της διαφάνειας. Από τη μια πλευρά, η χώρα παρουσιάζει πρόοδο σε τομείς όπως η ψηφιοποίηση διαδικασιών και η ενίσχυση ελεγκτικών μηχανισμών. Από την άλλη, παραμένει αντιμέτωπη με χρόνιες παθογένειες, οι οποίες γεννούν δυσπιστία τόσο στο εσωτερικό όσο και στους ευρωπαίους εταίρους. Το κεντρικό ερώτημα είναι αμείλικτο: μπορούμε να υπερβούμε τη νομοτέλεια της ατιμωρησίας ή θα μείνουμε εγκλωβισμένοι σε μια συντεχνιακή αδράνεια που ακυρώνει κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια;

Η διαχρονική ελληνική ιδιαιτερότητα

Η δημόσια ζωή στην χώρα μας χαρακτηρίζεται διαχρονικά από την ένταση ανάμεσα σε μεταρρυθμίσεις και κατεστημένα συμφέροντα. Η διαχείριση των κοινοτικών κονδυλίων, οι δημόσιες συμβάσεις και οι κρατικές προμήθειες έχουν επανειλημμένα βρεθεί στο επίκεντρο υποψιών κακοδιαχείρισης. Δεν πρόκειται για αποσπασματικά περιστατικά, αλλά για συστημικό φαινόμενο που αντανακλά μια πολιτική κουλτούρα στην οποία η προστασία ομάδων πίεσης και συντεχνιών υπερισχύει του συλλογικού συμφέροντος.

Αυτή η πραγματικότητα γεννά έναν φαύλο κύκλο: οι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους στους θεσμούς, η αίσθηση ατιμωρησίας παγιώνεται και η πολιτική εξουσία καταλήγει να αντιλαμβάνεται τους κανόνες ως εμπόδιο και όχι ως προϋπόθεση για ορθή διακυβέρνηση. Σε αυτό το περιβάλλον, η αδιαφάνεια δεν αποτελεί εξαίρεση αλλά σχεδόν κανόνα.

Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία δημιουργήθηκε για να ελέγχει την ορθή χρήση των κοινοτικών κονδυλίων, να ερευνά περιπτώσεις απάτης και να ενισχύει τη λογοδοσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η παρουσία της στην Ελλάδα δεν είναι μόνο τεχνικής σημασίας αλλά και συμβολική: υποδηλώνει ότι οι Βρυξέλλες δεν περιορίζονται σε ρόλο χρηματοδότη, αλλά απαιτούν αξιόπιστους θεσμούς, κανόνες και μηχανισμούς ελέγχου.

Η εμπλοκή της EPPO στις ελληνικές υποθέσεις συνιστά μια έμμεση πίεση: δείχνει ότι το εθνικό πλαίσιο ελέγχου δεν επαρκεί και ότι χρειάζεται εξωτερικός επιτηρητής. Η πρόκληση για τη χώρα είναι να μετατρέψει αυτήν την πίεση σε ευκαιρία θεσμικής ενδυνάμωσης, αντί να την εκλαμβάνει ως περιορισμό εθνικής κυριαρχίας.

Τα ανοιχτά μέτωπα

Παρά τις βελτιώσεις των τελευταίων ετών, τα κενά παραμένουν εμφανή. Στη διαχείριση κονδυλίων παρατηρούνται καθυστερήσεις και ασάφειες· οι δημόσιες συμβάσεις εξακολουθούν να παρουσιάζουν παραθυράκια που επιτρέπουν αδιαφανείς πρακτικές· ενώ η πολιτική βούληση για μετωπική σύγκρουση με τα ισχυρά συμφέροντα παραμένει περιορισμένη.

Αυτά τα ανοιχτά μέτωπα δεν είναι τεχνικές λεπτομέρειες. Αφορούν την ίδια την ποιότητα της δημοκρατίας και την αξιοπιστία της χώρας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Όσο αυτά τα ζητήματα μένουν άλυτα, η εικόνα της Ελλάδας παραμένει επισφαλής.

Το άρθρο 86 ως συμβολισμός

Σε αυτήν τη συζήτηση, το άρθρο 86 του Συντάγματος, που αφορά την ευθύνη υπουργών, αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Στην πράξη έχει λειτουργήσει περισσότερο ως θεσμοθετημένη ασπίδα προστασίας για το πολιτικό προσωπικό παρά ως εγγύηση λογοδοσίας. Η υπερβολικά περιορισμένη δυνατότητα δίωξης υπουργών έχει δημιουργήσει μια μόνιμη αίσθηση ατιμωρησίας, η οποία διαβρώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών και υπονομεύει το κύρος των θεσμών.

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία μπορεί να επιβλέπει την αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων, όμως η ουσιαστική αναμέτρηση με την αδιαφάνεια είναι εσωτερική υπόθεση. Χωρίς αναθεώρηση ρυθμίσεων όπως το άρθρο 86, η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να αποδείξει ότι είναι αποφασισμένη να αποκαταστήσει την ισονομία και τη λογοδοσία στο πολιτικό σύστημα.

Το ευρωπαϊκό στοίχημα

Η ένταξη στην Ε.Ε. και την Ευρωζώνη υπήρξε καταλύτης για πολλές αλλαγές, αλλά η χώρα εξακολουθεί να ισορροπεί ανάμεσα σε δύο δρόμους: από τη μια, η συντεχνιακή αδράνεια που συντηρεί παλιές πρακτικές· από την άλλη, η ευρωπαϊκή προοπτική που απαιτεί ρήξη με τις παθογένειες του παρελθόντος.

Η λεγόμενη «ευρωπαϊκή τομή» δεν είναι απλώς μια υπόσχεση για το μέλλον. Σημαίνει ανεξάρτητη δικαιοσύνη, ενίσχυση των θεσμών και σαφείς κανόνες για όλους. Σημαίνει τέλος της ατιμωρησίας και ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο κράτος.

Η επίσκεψη της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας δεν είναι απλώς μια τυπική διαδικασία. Είναι ένας καθρέφτης που μας δείχνει τις αδυναμίες μας αλλά και μια ευκαιρία να χαράξουμε νέο δρόμο. Το άρθρο 86 μάς θυμίζει ότι η μεγαλύτερη μάχη για τη διαφάνεια δεν θα δοθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά στο εσωτερικό της δικής μας συνταγματικής τάξης.

Το δίλημμα παραμένει: διαφάνεια ή ατιμωρησία; Η απάντηση δεν μπορεί να περιορίζεται σε δηλώσεις προθέσεων. Χρειάζεται πολιτική βούληση, συνέπεια και πράξεις που θα δείξουν ότι η Ελλάδα δεν θεωρεί την αδιαφάνεια νομοτέλεια, αλλά πρόβλημα που μπορεί –και πρέπει– να λυθεί.