Το νέο σχέδιο της Κομισιόν, τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια, ο ορμπανικός εκβιασμός και η ρωσική ρητορική περί «αιτίας πολέμου»
Η πρόσφατη απειλή της Μόσχας ότι η αξιοποίηση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων από την ΕΕ ή η περαιτέρω δυτική εμπλοκή συνιστά «αιτία κήρυξης πολέμου» δεν είναι κεραυνός εν αιθρία· είναι η πιο πρόσφατη αναβάθμιση ενός εκβιαστικού μοτίβου που το Κρεμλίνο ενεργοποιεί κάθε φορά που αισθάνεται ότι χάνει στρατηγικό έδαφος. Μόνο που αυτή τη φορά υπάρχει μια κρίσιμη διαφορά, η Ευρώπη δεν εμφανίζεται πια διστακτική και κατακερματισμένη. Για πρώτη φορά, παρουσιάζει ένα συγκροτημένο σχέδιο ισχύος που αλλάζει το ευρωπαϊκό τοπίο.
Το νέο πλάνο της Κομισιόν πολυετής μηχανισμός χρηματοδότησης, ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής παραγωγής και θεσμική δέσμευση αξιοποίησης των εσόδων από τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για την άμυνα και την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, σηματοδοτεί το τέλος της αποσπασματικής αντίδρασης και την αρχή μιας μακροχρόνιας ευρωπαϊκής στρατηγικής. Η Ρωσία το αντιλαμβάνεται αυτό, ότι η ΕΕ, έστω και αργά, αποκτά γεωπολιτική βαρύτητα. Γι’ αυτό και οι απειλές ανεβαίνουν κλίμακα.
Η ρητορική περί «casus belli» αποκαλύπτει κάτι που το Κρεμλίνο δεν ομολογεί: ότι η ευρωπαϊκή στήριξη έχει πραγματικό αποτέλεσμα στο πεδίο. Αν οι αποφάσεις των 27 δεν είχαν αντίκτυπο, η Μόσχα δεν θα αισθανόταν την ανάγκη να τις προειδοποιήσει με πολεμικά αναθέματα. Στόχος της δεν είναι να φοβίσει τις Βρυξέλλες, αλλά να ενισχύσει τη δυτική κόπωση, να φθείρει τη συνοχή και να ενθαρρύνει τις φυγόκεντρες δυνάμεις στο εσωτερικό της ΕΕ.
Σε αυτό το σημείο γίνεται σαφής και η ευρύτερη μετατόπιση της ευρωπαϊκής πολιτικής. Η στρατηγική αυτή στροφή της Ευρώπης δεν είναι αυτονόητη· είναι αποτέλεσμα δύο χρόνων πίεσης, αντιφάσεων, εσωτερικών τριγμών και επώδυνης συνειδητοποίησης ότι η εποχή της μεταψυχροπολεμικής αφέλειας έχει τελειώσει. Η Κομισιόν, με το νέο πλαίσιο μακροχρόνιας ενίσχυσης της Ουκρανίας, αναγνωρίζει κάτι που πολλοί ηγέτες δίσταζαν να πουν ανοιχτά: ότι ο πόλεμος αυτός δεν θα κριθεί μόνο στο μέτωπο, αλλά και στην ικανότητα της Ευρώπης να παράγει, να συντονίζει, να αποφασίζει.
Και ακριβώς σε αυτή την τομή, ο Πούτιν επιχειρεί να παρέμβει. Η απειλή περί «αιτίας πολέμου» στοχεύει τα πολιτικά αντανακλαστικά της ηπείρου, όχι τα στρατιωτικά της μέσα. Θέλει να χτυπήσει εκεί όπου η Ευρώπη υπήρξε πάντα ευάλωτη: στον φόβο του κόστους, στην ανησυχία της κλιμάκωσης, στη διαχρονική δυσκολία να πάρει αποφάσεις που παράγουν ισχύ. Το αν θα πετύχει, θα κριθεί όχι από τις δηλώσεις, αλλά από τη συνέπεια των ευρωπαϊκών πράξεων τους επόμενους μήνες.
Εδώ ακριβώς εισέρχεται ο Βίκτορ Όρμπαν. Με συνεχείς απειλές βέτο, μαξιμαλιστικές απαιτήσεις και πολιτική ευθυγράμμιση με τη ρωσική αφήγηση, ο Ούγγρος πρωθυπουργός λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής της ρωσικής πίεσης. Κάθε καθυστέρηση, κάθε εμπλοκή, κάθε τεχνητή κρίση που δημιουργεί, προσφέρει στη Μόσχα χρόνο και χώρο. Η ευρωπαϊκή ενότητα δεν έχει πολυτέλεια να παραμένει όμηρος ενός ηγέτη που αντιμετωπίζει το ουκρανικό ως εργαλείο εσωτερικής του προπαγάνδας.
Η πραγματικότητα είναι απλή: η ενίσχυση της Ουκρανίας δεν αποτελεί «κλιμάκωση» αλλά προϋπόθεση ειρήνης. Χωρίς ευρωπαϊκή στήριξη, η Ουκρανία κινδυνεύει όχι μόνο στρατιωτικά αλλά και θεσμικά, και μαζί της η ίδια η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας. Η αποτροπή, όχι η κατευναστική ουδετερότητα, είναι ο μόνος δρόμος για μια σταθερή, βιώσιμη ειρήνη.
Οι ρωσικές δηλώσεις, λοιπόν, περισσότερο επιβεβαιώνουν παρά αναιρούν την ορθότητα των ευρωπαϊκών αποφάσεων. Όσο η Ευρώπη αποκτά δομές ισχύος, τόσο ο αυταρχικός αναθεωρητισμός θα υψώνει τη φωνή του. Η πρόκληση είναι αν οι 27 θα σταθούν στο ύψος της ιστορικής στιγμής ή αν θα επιτρέψουν στον φόβο –και στους πρόθυμους εκφραστές του στο εσωτερικό τους– να καθορίσει το μέλλον της ηπείρου.
Η Ευρώπη βρίσκεται σε καμπή. Η Ουκρανία παλεύει όχι μόνο για την εδαφική της ακεραιότητα, αλλά και για τη δική μας κανονικότητα. Και ο Πούτιν απειλεί επειδή, για πρώτη φορά, βλέπει ότι η Ευρώπη μαθαίνει να υπερασπίζεται τον εαυτό της.