Η Ελλάδα στον πυρήνα της ευρωπαϊκής απεξάρτησης από το ρωσικό αέριο και της ενεργειακής στήριξης της Ουκρανίας – από τη γεωγραφία στη στρατηγική ισχύ

Η λειτουργία του Κάθετου Ενεργειακού Διαδρόμου, η αναβάθμιση της Αλεξανδρούπολης και η απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο συνθέτουν ένα νέο γεωπολιτικό αφήγημα, όπου η χώρα αναδεικνύεται σε παράγοντα ασφάλειας, συνεργασίας και ευρωπαϊκής συνοχής. Η Ελλάδα, αξιοποιώντας τη γεωγραφική της θέση και τις νέες υποδομές της, μετατρέπεται από περιφερειακό παίκτη σε στρατηγικό κόμβο μιας ηπείρου που αναζητά ενεργειακή ανεξαρτησία και πολιτική σταθερότητα.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ανέτρεψε οριστικά τις ενεργειακές ισορροπίες στην Ευρώπη. Η εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, που άλλοτε θεωρούνταν σταθεροποιητικός παράγοντας, μετατράπηκε σε εργαλείο εκβιασμού. Από εκείνη τη στιγμή, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρέθηκε μπροστά στην πρόκληση να οικοδομήσει ένα νέο σύστημα ενεργειακής ασφάλειας, απαλλαγμένο από ρωσική επιρροή και ανθεκτικό απέναντι στις γεωπολιτικές πιέσεις. Μέσα σε αυτό το νέο περιβάλλον, η Ελλάδα αναδύεται σε χώρα–κλειδί: από περιφερειακός παίκτης μετατρέπεται σε πυλώνα της ευρωπαϊκής διαφοροποίησης και, σε ενεργό παράγοντα στήριξης της Ουκρανίας. .

Η λειτουργία του λεγόμενου «Κάθετου Διαδρόμου» —ενός συστήματος διασυνδεδεμένων αγωγών και τερματικών που συνδέει την Ελλάδα με τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία την Ουγγαρία και δυνητικά, στην Ουκρανία μέσω Μολδαβίας.— αποτελεί το πιο χειροπιαστό παράδειγμα αυτής της μεταστροφής. Από τη Ρεβυθούσα και την Αλεξανδρούπολη, το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) που φθάνει από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Κατάρ ή την Αίγυπτο, διοχετεύεται πλέον προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, ενισχύοντας την ενεργειακή ανθεκτικότητα των χωρών που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της στήριξης προς το Κίεβο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσω του ελληνικού συστήματος έχουν ήδη μεταφερθεί ποσότητες που συμβάλλουν στη λειτουργία των ουκρανικών δικτύων, αποδεικνύοντας ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο καταναλωτής, αλλά και πάροχος ασφάλειας.

Η ενεργειακή αυτή αναβάθμιση έχει σαφές γεωπολιτικό αποτύπωμα. Η Αθήνα εδραιώνει τη θέση της ως αξιόπιστος εταίρος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ εντάσσεται ενεργά στη νέα στρατηγική αρχιτεκτονική της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Οι τριμερείς συνεργασίες με Κύπρο και Ισραήλ, η εταιρική σχέση με την Αίγυπτο και η αμυντική συμφωνία με τις ΗΠΑ συνθέτουν ένα πλέγμα σταθερότητας σε μια περιοχή με υψηλή ρευστότητα και ανταγωνισμούς. Η γεωγραφία, που επί δεκαετίες αποτελούσε πρόκληση, μετατρέπεται πλέον σε πηγή ισχύος.

Ωστόσο, η γεωπολιτική αναβάθμιση συνοδεύεται και από ευθύνες. Η ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία δεν μπορεί να καταλήξει σε νέα μορφή εξάρτησης – αυτή τη φορά από τις διεθνείς αγορές LNG και τις ασταθείς τιμές τους. Η Ε.Ε. χρειάζεται να προχωρήσει γρήγορα προς μια ισορροπημένη ενεργειακή μετάβαση, που να συνδυάζει τη διαφοροποίηση των πηγών με την ανάπτυξη ανανεώσιμων τεχνολογιών και υποδομών αποθήκευσης. Η Ελλάδα, αξιοποιώντας το φυσικό της πλεονέκτημα, μπορεί να πρωταγωνιστήσει και σε αυτή τη φάση, μετατρέποντας τον ενεργειακό κόμβο σε κόμβο πράσινης μετάβασης.

Ταυτόχρονα, ο καταφανώς άδικος, επιθετικός πόλεμος στην Ουκρανία υπενθυμίζει ότι η ενεργειακή ασφάλεια δεν είναι μόνο οικονομικό ζήτημα, αλλά βαθιά πολιτικό. Η στήριξη του Κιέβου από την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ δεν είναι απλώς πράξη αλληλεγγύης, αλλά επένδυση στη διατήρηση ενός διεθνούς κανόνα που αποτρέπει τον αναθεωρητισμό. Η Ελλάδα, με το δικό της ιστορικό απέναντι σε απειλές εδαφικής ακεραιότητας, αντιλαμβάνεται αυτό το διακύβευμα βαθύτερα από άλλες χώρες. Η ενεργός συμμετοχή της στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης της Ουκρανίας —είτε με αμυντικό υλικό είτε μέσω των ενεργειακών υποδομών— ενισχύει τη θέση της ως χώρας που δεν παρακολουθεί, αλλά συνδιαμορφώνει.

Στη νέα Ευρώπη της ενέργειας, η στρατηγική αξία δεν καθορίζεται μόνο από τους αγωγούς, αλλά από την ικανότητα μιας χώρας να συνδυάζει υποδομές, διπλωματία και πολιτική αξιοπιστία. Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε αυτό το σημείο καμπής: έχει την ευκαιρία να μετατρέψει τη γεωγραφική της θέση σε στρατηγική ισχύ και τη συγκυρία σε μόνιμο πλεονέκτημα. Το αν θα το πετύχει, θα εξαρτηθεί από το αν η ενεργειακή της πολιτική θα παραμείνει συνδεδεμένη με τις αρχές της ευρωπαϊκής ασφάλειας και με την υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών που σήμερα δοκιμάζονται στα πεδία της Ουκρανίας.