Ο Κύπριος πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης δήλωσε ότι η Κύπρος θα ενταχθεί στη Ζώνη Σένγκεν το 2026. Πρόκειται για “στρατηγική απόφαση” είπε (11/5): «Γίνεται μια τεράστια προσπάθεια από τεχνικής απόψεως, θα έχουμε ολοκληρώσει όλα όσα πρέπει να κάνουμε το 2025”.

Ο Χριστοδουλίδης δεν έκρινε σκόπιμο μέχρι στιγμής να εξετάσει τις πολιτικές διαστάσεις. Όμως, η ένταξη στη Ζώνη Σένγκεν είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια τεχνική διαδικασία. Συνδέεται άρρηκτα με το Κυπριακό, την Πράσινη Γραμμή και τους πολίτες, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, ενόσω παραμένει άλυτο το Κυπριακό.

Υπάρχουν καίρια πολιτικά ερωτήματα: Πρώτον, θα μετατραπεί η πράσινη γραμμή σε σκληρό σύνορο; Δεύτερον, έχουν ωριμάσει συζητήσεις για τυχόν αλλαγές στον Κανονισμό της Πράσινης Γραμμής; Τρίτον, πώς αντιδρούν τα 29 κράτη μέλη του Σένγκεν που πρέπει στο τέλος να ομοφωνήσουν;

Σκληρό σύνορο

Από την 1η Ιανουαρίου 2025, η Κύπρος μαζί με την Ιρλανδία είναι οι μόνες χώρες μέλη της ΕΕ που δεν συμμετέχουν στη Ζώνη Σένγκεν. Η Ιρλανδία δεν συμμετέχει γιατί συμφώνησε με το Ηνωμένο Βασίλειο να έχουν “μαλακό σύνορο”. Βασικός γνώμονας είναι να στηρίξουν τη διαδικασία ειρήνευσης, (Good Friday Agreements 1998), τη σταθερότητα και τις σχέσεις ιδίως των Ιρλανδών. Για την Ιρλανδία αυτό συνδέεται με τα ιστορικά βιώματα της. Δεν θέλει να οξύνει διαιρέσεις και να βάζει εμπόδια στους πολίτες. Απορρίπτει το “σκληρό” σύνορο και πήρε αυτή τη “στρατηγική απόφαση”. Αναπληρώνει το Σένγκεν με ειδικές συμφωνίες ασφάλειας και συνεργασίας.

Πώς γίνεται λοιπόν η Ιρλανδία που έχει πραγματικό σύνορο με το Η.Β. να μην θέλει να το κάνει “σκληρό”, ενώ η Κύπρος που έχει γραμμή κατοχής, όχι σύνορο, να θέλει να την “σκληρύνει”;

“Στρατηγική απόφαση”

Σε πιο πρόσφατη δήλωση του (26/5), ο Χριστοδουλίδης είπε: “έχουμε ξεκάθαρο πλάνο, ξεκάθαρο σχεδιασμό, ξέρουμε πού πάμε. Δεν υπάρχουν τέτοιου είδους ανησυχίες περί σκληρού συνόρου”. Ο γράφων επιβεβαίωσε με δύο πολιτικούς αρχηγούς - ένας της συμπολίτευσης και ένας της αντιπολίτευσης - ότι ποτέ δεν έγινε τέτοιου είδους συζήτηση σε πολιτικό επίπεδο. Δυστυχώς, κανένα κόμμα δεν πήρε, όμως, και την πρωτοβουλία. Έτσι ο Χριστοδουλίδης μπορεί να λέει ότι “πήραμε τη στρατηγική απόφαση”. Η εργασία διεξάγεται από τον ΥΠΕΞ Κ. Κόμπο, με αρμόδια λειτουργό την Φιλίππα Καρσερά, σύζυγο του προέδρου.

Πού πάμε;

Όμως, “ξέρουμε πού πάμε”; Ο αρμόδιος Επίτροπος Μπρούνερ, απαντώντας στον ευρωβουλευτή Μιχάλη Χατζηπαντέλα (17/4/2025), αφού σημείωσε την ιδιαιτερότητα της Κύπρου και το σεβασμό στο Πρωτόκολλο 10, παρατήρησε: “η Επιτροπή είναι έτοιμη να συμμετάσχει σε διάλογο με την Κύπρο για το πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό, μεταξύ άλλων όσον αφορά την Πράσινη Γραμμή”.

Ο Χριστοδουλίδης πρέπει να πει τι θα γίνει το άρθρο 3 (1) του Κανονισμού της Πράσινης Γραμμής (ΚΠΓ) που προβλέπει ότι: «Η Κυπριακή Δημοκρατία διενεργεί ελέγχους σε όλα τα πρόσωπα που διέρχονται τη γραμμή. Οι έλεγχοι αυτοί δεν έχουν τον χαρακτήρα συνοριακών ελέγχων”. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να προτείνει φόρμουλα για να ευθυγραμμιστεί με τον Κώδικα Σένγκεν (άρθρο 5) περί εξωτερικών συνόρων που προβλέπει ”πλήρεις συνοριακούς ελέγχους”.

Από την αντίδραση του Επιτρόπου συνάγεται ότι ο Χριστοδουλίδης δεν άνοιξε αυτή τη συζήτηση. Μια τέτοια απόπειρα θα προκαλέσει μια εξόχως πολιτική συζήτηση, όχι μόνο για τους σκοπούς Σένγκεν, αλλά και για το μέλλον του ΚΠΓ. Οι εταίροι δυνατόν να ζητήσουν και εκείνοι αλλαγές: άνοιγμα σημείων διέλευσης, διευκολύνσεις διακίνησης, περισσότερο εμπόριο. Όλα είναι ήδη στην ατζέντα της Επιτροπής. Για τροποποίηση του Κανονισμού χρειάζεται ειδική πλειοψηφία κατόπιν πρότασης της Επιτροπής.

Ο Χριστοδουλίδης δεν επιθυμεί να εξελιχθεί με αυτό τον τρόπο η συζήτηση. Γι’ αυτό και σκόπιμα υποβαθμίζει την πολιτική πτυχή και παρουσιάζει την ένταξη στο Σέγκεν ως τεχνικής φύσεως διαδικασία. Το άνοιγμα νέων σημείων διέλευσης είναι μέτρο εμπιστοσύνης που απαιτεί ο ΟΗΕ. Στην παρούσα συγκυρία η Μαρία Άνχελα Ολγκίν σε αυτά επιμένει, ενώ η ΕΕ, διορίζοντας απεσταλμένο τον Γιοχάνες Χαν, έκανε ειδική αναφορά σε ΜΟΕ.

Σημεία διέλευσης

Το άρθρο 2(1) του ΚΠΓ, αφορά “τα φυσικά πρόσωπα που δύναται να διέρχονται την γραμμή”. Η κυβέρνηση καθόρισε τους όρους διέλευσης το 2004 - ο γνωστός και ως “Κώδικας Τζιωνή”. Από τα σημεία διέλευσης περνούν οι Τ/κ που διαθέτουν έγγραφα της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και Τουρκοκύπριοι χωρίς αυτά, αλλά που απέδειξαν ότι είναι Κύπριοι. Επιπρόσθετα περνούν Τούρκοι υπήκοοι (έποικοι) από μικτό γάμο με Τ/κ καθώς και τα παιδιά τους. Θα εξαιρεθούν ή θα ενταχθούν και πώς στα συστήματα ελέγχου Σένγκεν;

Υπάρχουν πρακτικοί τρόποι διευκόλυνσης όλων των Κυπρίων για να μην σχηματίζονται ουρές από τους αναγκαίους για το Σένγκεν “πλήρεις ελέγχους”; Οι πλήρεις έλεγχοι απαιτούν μπάρες, επαλήθευση με βιομετρικά στοιχεία, έλεγχο τελωνειακών ρίσκων - δηλαδή υποδομές και διαδικασίες που παραπέμπουν σε κανονικά σύνορα.

Ενδεχομένως θα χρειαστούν επιπρόσθετες λωρίδες σε υφιστάμενα σημεία διέλευσης και άνοιγμα νέων οδοφραγμάτων. Μέχρι στιγμής ο Χριστοδουλίδης δεν δείχνει καθόλου υποστηρικτικός σε τέτοιες λύσεις. Εξού και όσα ακατανόητα τεκταίνονται με τα 4 νέα οδοφράγματα που ο ΟΗΕ θεωρεί ότι είναι συμφωνημένα, αλλά δεν ανοίγουν.

180 χλμ

Για την Ζώνη Σένγκεν θα ελεγχθεί η επάρκεια, οι αρμοδιότητες και οι ευθύνες επιτήρησης της Πράσινης Γραμμής μήκους 180 χλμ. Η Συνθήκη Σένγκεν προβλέπει αποτροπή και εντοπισμό παράνομης, ή παράτυπης διέλευσης, υποχρεώσεις εξέτασης ασύλου και επιστροφές παράτυπων μεταναστών. Η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη βρίσκεται σε μετωπική σύγκρουση με την UNFICYP στα ζητήματα αυτά, αρνούμενη αρμοδιότητες ασύλου και εφαρμόζοντας πρακτικές pushbacks. 

Ο γενικός γραμματέας είναι έντονα επικριτικός για παραβιάσεις του καθεστώτος της νεκράς ζώνης, τη μη αποδοχή αιτητών ασύλου και τα pushbacks. Κατά τα άλλα, τεχνικά η κυβέρνηση μόλις μπήκε σε πρώτη αξιολόγηση, αυτή συνεχίζεται και το πιο κρίσιμο στάδιο - η επιτήρηση συνόρων - είναι ορθάνοιχτο.

Ο Χριστοδουλίδης επικαλείται την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ ως παράδειγμα παράκαμψης των αντιδράσεων της Τουρκίας και του Ντενκτάς. Τότε, όμως, ήταν πραγματική στρατηγική. Χρειάστηκε πάνω από 10 χρόνια, επί εποχής Κρανιδιώτη και πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη. Απαίτησε δε κρίσιμες πολιτικές διασυνδέσεις με την Τουρκία (δύο “Ελσίνκι - 1995, 1999) και συμπόρευση με το προοδευτικό τμήμα της Τ/κ ηγεσίας για επίλυση.

Ο Χριστοδουλίδης δηλώνει ότι η ένταξη στο Σένγκεν ενισχύει την ασφάλεια της χώρας μας, που είναι υποχρέωσή μας πρωτίστως προς τους πολίτες μας». Αυτή η ασφάλεια που επικαλείται, όμως, αφορά τη μισή Κύπρο!

Στα σημεία διέλευσης η διοίκηση Τατάρ τοποθέτησε εσχάτως μεγάλες πινακίδες με κόκκινα γράμματα. Γράφει “Μεθοριακή Πύλη” (“Border Gate”/“Sınır Kapısı”).

Πηγή: www.efsyn.gr