Ούτως εχόντων των πραγμάτων, ας μιλήσουμε για κάτι διαφορετικό και ελπιδοφόρο. Επανέρχομαι Εννοώ το ζήτημα του ουμανισμού, της δημοκρατίας, της ανθρώπινης συνύπαρξης με βάση αρχές, αξίες, πολιτισμό. Αφορμή για τις σκέψεις αυτές στάθηκε ένα ενδιαφέρον άρθρο του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Birmingham (ΗΒ) κ. Δημήτρη Τζιόβα (ΔΤ) στην εφημερίδα «Το Βήμα» της 11 Αυγούστου 2013, με τίτλο «Ο νέος ουμανισμός». Γράφει ο ΔΤ στο άρθρο του αυτό, αφού κάνει αναφορά στην κρίση και μια σύντομη ιστορική διαδρομή, ότι «πρόκειται για έναν όρο που θα λειτουργούσε συνοπτικά ως αντίπαλος του νεοφιλευθερισμού».
Πρόκειται όντως για ευρύ πεδίο αναζήτησης, για φιλόδοξο σχέδιο όπου οι κοινωνικές πολιτικές, η οικονομική πολιτική, οι συνθήκες παραγωγής και γενικά η δημόσια πολιτική γενικά πρέπει να αναλυθούν, να δοκιμασθούν, να υποστούν τη βάσανο της σύγκρισης και της κριτικής ως προς τα αποτελέσματα. Κι αφού το σημερινό σύστημα καταρρέει, τί πρέπει να το αντικαταστήσει;
Κάποιες βασικές παραδοχές: δεν υπάρχει σήμερα μοντέλο διεθνώς παραδεκτό, ούτε στην οικονομία ούτε στην πολιτική. Παρά τις διακηρύξεις αρχών η ανθρωπότητα ζει με πολύ διαφορετικά συστήματα, με ετερόκλιτα καθεστώτα και η όποια πρόοδος (π.χ. ανθρώπινα δικαιώματα) σε λίγα χρόνια εξανεμίζεται από κρίσεις, αυταρχισμό, καταπίεση, αίμα. Αλλά ακόμα και βασικές πολιτισμικές έννοιες δεν είναι γενικά αποδεκτές. Η διαίρεση του κόσμου, η ιστορική διαδρομή του κάθε λαού δεν επιτρέπουν την άμεση αλλαγή των εννοιών και των αντιλήψεων. «Τα πάντα ρε» λοιπόν, αλλά αργά και με πισωγυρίσμτα.
Δεν υπάρχει επίσης παγκόσμια διακυβέρνηση. Οι διεθνείς θεσμοί είναι αδύνατοι, η οικονομική δύναμη των ισχυρών κρατών, και τώρα των πολυθεθνικών και των τραπεζών, έχει ισχυροποιηθεί με την εξαγορά της πολιτικής και των ΜΜΕ. Γενικά η πολιτική δημοκρατία υποχωρεί. Σε αυτό πρέπει να προστεθεί η κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού νεοφιλελεύθερου μοντέλου που ευνοεί την αύξηση των ανισοτήτων διεθνώς και τη διάλυση του κοινωνικού κράτους στο όνομα του άκρατου ανταγωνισμού. Η Ελλάδα και ο ευρωπαϊκός νότος ζει έντονα αυτή την εξέλιξη, και βλέπουμε όλοι ότι οι συνέπειες είναι καταστροφικές.
Τίθεται λοιπόν επειγόντως το θέμα της αναζήτησης ενός νέου μοντέλου: ενός μοντέλου ισόρροπου, ποιοτικά διαφορετικού, όπου η πολιτική ως ανώτατη ανθρώπινη κοινή δραστηριότητα, θα παράγει και θα εγγυάται την δίκαιη εφαρμογή του νόμου. Κι όπου η οικονομία θα τεθεί στην υπηρεσία της κοινωνίας, όχι με τρόπο κατευθυνόμενο από ένα κόμμα, αλλά με ένα σύγχρονο σύστημα που λειτουργεί στη βάση κανόνων, αξιοκρατίας, διαφάνειας, έντιμης ανάπτυξης και δικαιοσύνης. Στην ουσία χρειάζεται μια νέα σύνθεση ανάμεσα στον δημόσιο, ιδιωτικό και κοινωνικό τομέα.
Το νέο αυτό αίτημα, πρόταγμα, αποκαλώ «δημοκρατία ανθρωπιάς» και ο νέος ουμανισμός που περιγράφει ο ΔΤ, αναδεικνύει σε γενικές γραμμές αυτή την προβληματική. Από τις στήλες του «Αττικού Βήματος» έγραφα πριν λίγο καιρό ότι «η κρίση που ζούμε θα βγάλει αναγκαστικά σε νέα μονοπάτια, σκέψης, συμπεριφοράς και τελικά πολιτικής δράσης. Σήμερα υπάρχει σύγχυση και το ξεκαθάρισμα, κυρίως στο μυαλό μας, θα πάρει χρόνο. Βασικές έννοιες καταπίπτουν, μύθοι αλλά βεβαιότητες δεκαετιών εξατμίζονται, κατοχυρωμένοι θεσμοί αχρηστεύονται. Ποιό είναι το κύριο θέμα; Ο άνθρωπος και η σχέση του με την κοινωνία. Η πολιτική, η οικονομία, η διοίκηση, όλοι χωρίς εξαίρεση, ξέχασαν αυτόν που θάπρεπε να υπηρετούν: τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος, ο πολίτης, πρέπει λογικά να είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος των δημοσίων πολιτικών. Το σημερινό οικονομικό και πολιτικό σύστημα λειτουργεί αυτόνομα, έχει απομακρυνθεί από την κοινωνία και τα προβλήματά της κι έχει ως αυτοσκοπό την επιβίωσή του. Η αυτονομία του ωστόσο δεν έχει να κάνει με την ικανότητά του να λαμβάνει αποφάσεις με ανεξάρτητο και δίκαιο τρόπο, δεν πρόκειται για επιβεβαίωση της ισχύος του απέναντι στα ανεξέλεγκτα οικονομικά κέντρα. Οι κοινωνικές αδικίες είναι κατάφωρες, οι ανισότητες έγιναν προκλητικές, η συγκέντρωση του πλούτου εξοργιστική, ενώ δυστυχώς η δημόσια διοίκηση και ειδικά η αγορά, όπως λειτουργούν σήμερα, δεν ενδιαφέρονται για την επίλυση των μεγάλων κοινωνικών ζητημάτων. Οι πολιτικές που αφορούν τα βασικά δημόσια αγαθά, υπαγορεύονται και υπακούουν στη λογική των κερδοσκόπων, στον άκρατο ανταγωνισμό, στην μονοδιάστατη ανάπτυξη που έφερε την καταστροφή. Η Δημοκρατία, η Πολιτεία, η Οικονομία, πρέπει να ξαναβρούν την κοινωνική τους αποστολή. Το ζητούμενο σήμερα είναι η κοινωνική χρησιμότητα και η ανθρώπινη διάσταση της πολιτικής. Αρχές και αξίες, δικαιώματα και υποχρεώσεις, ποιότητα ζωής και περιβάλλον, βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, όλα πρέπει να τα ξανασκεφθούμε. Είναι επείγον να συμφωνήσουμε και να δημιουργήσουμε μια Πολιτεία Αξιοπρέπειας, μια Δημοκρατία Ανθρωπιάς. Αυτό συνεπάγεται εμπέδωση αρχών, ήθους και κράτους δικαίου. Η ηθική διάσταση της πολιτικής πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο δημόσιας συζήτησης».
Χαίρομαι διπλά για το άρθρο αυτό του καθηγητή Δημήτρη Τζιόβα. Πρώτα γιατί ο προβληματισμός που με συγκινεί είναι αντικείμενο ευρύτερης έρευνας. Δεύτερο, γιατί επιβεβαιώνεται ότι η χώρα έχει σήμερα στο εξωτερικό λαμπρά μυαλά, καθηγητές, επιστήμονες, που συνεχίζουν μια μεγάλη παράδοση πολιτικής έρευνας των ελλήνων επιστημόνων. Κι απ’αυτή την έρευνα πιστεύω ότι θα προκύψει το νέο ελληνικό, αλλά και το ευρωπαϊκό μοντέλο, εναρμονισμένο με την έννοια της ποιότητας των δημοσίων πολτικών, την ποιότητα της δημοκρατίας, την ανθρώπινη διάσταση, το μέτρο.