«Συμβιωτική κοινωνία»:Μοιάζει με πλεονασμό κι όμως δεν είναι. Θα μπορούσε να είναι ένα σύνθημα, μια κραυγή. Κι όμως δεν βγαίνει, το ύφος των δύο αυτών λέξεων εκπέμπει στοχασμό κι αυτοσυγκράτηση. Τί είναι λοιπόν;
Η έκφραση κατ’αρχήν είναι του Μάουρο Μποναϊούτι και παρατίθεται στο βιβλίο του ισπανού συγγραφέα Κάρλος Τάϊμπο «η πρόταση της αποανάπτυξης», από τις «εκδόσεις των συναδέλφων». Βιβλίο τεκμηριωμένο, με ριζοσπαστικές προτάσεις, βιβλίο που σε κάνει να ξανασκεφτείς πολλά πράγματα. Ας γυρίσουμε στο θέμα μας : η συμβιωτική κοινωνία. «Η υλική αποανάπτυξη σύμφωνα με τον Μάουρο Μποναϊούτι «ή θα στηρίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις, θα είναι συμβιωτική και πνευματική, ή δεν θα υφίσταται», γράφει ο ακριβώς ο Κάρλος Τάϊμπο.
Στην «Καθημερινή της Κυριακής», της 27ης Απριλίου 2014, σε ένα αφιέρωμα του Πάσχου Μανδραβέλη στο «παλιό αίτημα της ανανέωσης», με αναφορές στη γενιά του ’30 και στον Γιώργο Θεοτοκά διαβάζω τη ρήση του Γ. Θεοτοκά: «Το πνεύμα πρώτα, ο άνθρωπος πρώτα κι όλα τα άλλα έρχουνται μετά».
Γιατί σήμερα όλα αυτά, γιατί αυτή η ανάγκη επιστροφής στον άνθρωπο; Τί μας κάνει σήμερα να ξανασκεφτόμαστε τα βασικά; Μα προφανώς το τραγικό αδιέξοδο που ζούμε. Ανοίξτε την οποιαδήποτε εφημερίδα ή περιοδικό, την όποια ισοσελίδα, κάντε μια ήρεμη συζήτηση με φίλους, με συγγενείς, θα δείτε ότι το κύριο αίτημα είναι πλέον η νέα ισορροπία, το αίτημα της δικαιοσύνης και της αξιοπρέπειας, μια νέα σχέση του ανθρώπου με την εξουσία, αλλά και με τη φύση και βεβαίως μια νέα σχέση μεταξύ μας. Μια νέα κοινωνία. Ολα τα άλλα είναι πάντα σημαντικά (οικονομία, ιδεολογία, οικογένεια, κοκ) αλλά το κύριο είναι ο άνθρωπος, ακριβώς αυτός που ξεχάστηκε. Χάριν της ευημερίας, της κατανάλωσης, της διαφήμισης, της εύκολης ζωής, της ανεμελιάς; Μάλλον, αλλά η κρίση που ζούμε έχει το θετικό ότι μας βάζει να ξανασκεφτούμε τα κύρια: χωρίς δικαιοσύνη, ισορροπία, αρχές, αξίες, ποιότητα ζωής, προστασία των κοινών αγαθών, δεν μπορούμε να συνεχίσουμε. Αν δεν δράσουμε τώρα, η καταστροφή θα έλθει και θα είναι αποτέλεσμα της δικής μας απερισκεψίας. Ο καπιταλισμός είναι όντως δημιουργικός μέσα στην καταστροφική του μανία και διογκώνοντας συνεχώς τις ανισότητες, θέτει το ερώτημα: η οικονομία στην υπηρεσία της κοινωνίας ή συνέχιση αυτού του απαράδεκτου συστήματος που φτιάξαμε και μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα; Δεν πρόκειται για επιστροφή στα παλαιο-κομμουνιστικά συνθήματα, πρόκειται αντίθετα για στροφή στον άνθρωπο και στον ανθρωπισμό, αφού είναι το μόνο που μπορεί να μας ενώσει, να μας κάνει να συζητήσουμε, να σκεφτούμε τους κανόνες που λείπουν ή που δεν εφαρμόζονται.
Η αναπόφευκτη αλλαγή της οικονομίας, της κοινωνίας, των προτεραιοτήτων, της πολιτικής ζωής συνδέεται με την αναγκαιότητα ειλικρινούς απάντησης στην κρίση. Συνεπώς η προσπάθεια ανασυγκρότησης δεν μπορεί να θεωρηθεί μια διαδικασία ξεκομμένη από το τεράστιο αυτό θέμα. Δεν είναι όλα περασμένα-ξεχασμένα. Εδώ που φτάσαμε, είναι αυτονόητο ότι πρέπει να μιλούμε για κάτι το πραγματικά νέο, ριζοσπαστικό, αυθεντικό και γνήσιο. Το ποιοί θα το εκφράσουν θα φανεί , οι καιροί απαιτούν τεκμηριωμένες προτάσεις, ενώ οι κρίσεις συνήθως δημιουργούν απρόβλεπτες καταστάσεις.
Το νέο πρόταγμα θα είναι αυτό, πρώτα απόλα ο άνθρωπος. Κι αυτό σημαίνει εμπιστοσύνη, συμπόνια, κατανόηση, ενδιαφέρον για τον διπλανό χωρίς διακρίσεις. Να συζητούμε αλλά και να ακούμε τον άλλον, είναι σημαντικό να ακούμε όταν μας μιλά κάποιος: «Του λόγου μέτρον ουχ ο λέγων, αλλ’ ο ακούων» έγραφε ο Πλάτωνας και ορθά μας το θυμίζει ο Ε. Σπύρου στο περιοδικό «ΝΑΙ»
«Εκούσια απλότητα», όπως λέει ο Κάρλος Τάϊμπο, συνολική αναθεώρηση και μεταμόρφωση. Ζούμε όντως μια μετάβαση και η τεχνολογία κάθε μέρα αλλάζει τα δεδομένα. Θεωρώ ότι «το παλιό σύστημα πεθαίνει και το νέο θα γεννηθεί μέσα από κρίσεις και ταραχές. Μια μεγάλη αλλαγή νοοτροπιών και αντιλήψεων είναι αναγκαία για να παράσουμε στη νέα μορφή της κοινωνικής οργάνωσης που θα βασίζεται σε μια άλλη ισορροπία ανάμεσα στο είναι και στο έχω. Η «ανθρώπινη διάσταση» τίθεται πλέον στο κέντρο του κοινωνικού ενδιαφέροντος, η παγκοσμιότητα, η ανθρωπότητα έχει σίγουρα περισσότερο μέλλον από την ασύμμετρη παγκοσμιοποίηση που ζούμε και η ποιότητα της ανάπτυξης πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης αφού το αδιέξοδο είναι ορατό. Στη νέα της εργασία η αμερικανίδα φιλοσόφος Martha Nussbaum προτείνει μια «ζωή ανθρωπίνως αξιοπρεπή» και μια σειρά από σημεία που μπορούν να αποτελέσουν σχετικά θεσμικά ερείσματα. (βλ. Le Monde, 31 Αυγούστου 2012, βιβλιοπαρουσίαση του νέου της βιβλίου με τίτλο «Creating capabilities. The Human Development Approach »(βλ. Αθανάσιος Θεοδωράκης, «Εξαιρετικώς επείγον. Πολιτεία και δημοκρατία ανιθρωπιάς», εκδόσεις Μανιφέστο)