Η ελευθερία του γέλιου

Μιχάλης Μητσός 10 Ιαν 2015

Ο Βολινσκί είχε κάθε εβδομάδα στο Charlie Hebdo μια σειρά με πρωταγωνιστές δύο τύπους, έναν αδύνατο και σεμνό και έναν παχύ και αυταρχικό. Ο δεύτερος συνήθιζε να λέει στον πρώτο: «Κύριε, υποστηρίζω την ελευθερία του Τύπου υπό τον όρο ο Τύπος να γράφει αυτά που πρέπει!».
Η υπόθεση των σκίτσων του Μωάμεθ, η οποία είχε χθες την τραγική κατάληξη που συγκλόνισε τους απανταχού δημοκράτες, ξεκίνησε με ένα μάλλον προβοκατόρικο τρόπο από μια δανική εφημερίδα το 2005. Πραγματοποιήθηκαν τότε βίαιες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας σε πολλές μουσουλμανικές χώρες. Το ερώτημα που στην πραγματικότητα τέθηκε, συχνά με εκβιαστικό τρόπο, ήταν ποια είναι τα όρια της σάτιρας. Και πού φτάνει το δικαίωμα κριτικής των θρησκειών.
Η απάντηση του γαλλικού σατιρικού περιοδικού ήταν κατηγορηματική: δεν υπάρχουν όρια στη σάτιρα. Το δικαίωμα κριτικής είναι απόλυτο. «Ο Μωάμεθ δεν είναι ιερός για μένα» είπε σε μια συνέντευξή του το 2012 ο διευθυντής του περιοδικού Στεφάν Σαρμπονιέ, πιο γνωστός ως Σαρμπ. «Δεν κατηγορώ τους μουσουλμάνους που δεν γελούν με τα σκίτσα μας. Αλλά εγώ υπακούω στους γαλλικούς νόμους. Δεν υπακούω στο Κοράνι».

Για την καθαρή του εκείνη στάση, το περιοδικό δέχθηκε επικρίσεις. Θεμιτό και αναγκαίο: ο διάλογος αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο της δημοκρατίας. Αλλά οι φασίστες δεν κάνουν διάλογο. Οι φασίστες, είτε έρχονται από τη Δύση είτε από την Ανατολή, είτε είναι χριστιανοί είτε μουσουλμάνοι ή Εβραίοι, παίρνουν ένα όπλο, μια χειροβομβίδα ή έναν πύραυλο και σκοτώνουν όποιον έχει διαφορετική άποψη. Η απάντηση της δημοκρατίας, η απάντηση της κοινωνίας των πολιτών, δεν μπορεί λοιπόν να έχει «ναι μεν, αλλά», «και η Δύση όμως έχει ευθύνες» και άλλες περικοκλάδες. Η απάντηση είναι μία, και πάντα μία ήταν: δεν θα περάσει ο φασισμός!
Σύμφωνα με τον Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, αυτό που δολοφονήθηκε χθες ήταν «η γενιά μας, η γενιά των σκιτσογράφων, μια από τις τελευταίες μορφές του πνεύματος του Μάη του ’68». Να λοιπόν η πρόκληση για τον επόμενο Μάη: η υπεράσπιση της ελευθερίας, όλων των ελευθεριών, από τους σκοταδιστές. Ιδίως όταν πρόκειται για την ελευθερία του γέλιου.