Η πανδημία κατέδειξε ξεκάθαρα, για ακόμη μια φορά, δυστυχώς με οδυνηρό τρόπο, ότι δεν μπορείς να καταπολεμήσεις μια κρίση παγκόσμιας εμβέλειας με μέτρα εθνικού χαρακτήρα. Κατέδειξε το έλλειμμα της Ένωσης στον τομέα της υγείας. Ουσιαστικά την άρνηση των κρατών μελών να της εκχωρήσουν τις αρμοδιότητες που χρειάζεται ώστε να μπορεί να παρεμβαίνει με αξιόπιστο και αποτελεσματικό τρόπο. Κατέδειξε επίσης την αβάσταχτη ελαφρότητα όλων αυτών που μάχονται την Ευρώπη, είτε λόγω εθνικιστικών απόψεων, είτε λόγω βλακείας. Οι πρώτοι θεωρώντας, μέσα από μια προσέγγιση που κρύβει την συνθετότητα του πράγματος κάτω από το χαλί, ότι η μόνη λύση είναι η επιστροφή στο κράτος έθνος. Οι δεύτεροι επειδή βολεύονται μέσα σε μια εξοργιστικά απλουστευτική προσέγγιση αναφωνώντας ανάλαφρα κάθε φορά που προκύπτει ένα πρόβλημα ??που είναι η Ευρώπη?? κατά το γνωστό δικό μας που ??είναι το κράτος??.
Όμως η Ευρώπη χωρίς να της έχει εκχωρηθεί σχεδόν καμία αρμοδιότητα στον τομέα της υγείας (δρα πρωτίστως με έμμεσο τρόπο μέσω του δικαίου της εσωτερικής αγοράς) είναι εδώ.
Η απάντηση της Ένωσης
Ενεργοποίησε από την πρώτη στιγμή όλα τα εργαλεία και τους μηχανισμούς που διαθέτει. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νόσων (ECDC) για την επιτήρηση της νόσου και την έκδοση οδηγιών προς τα κράτη μέλη. Την Επιτροπή Υγειονομικής Ασφάλειας (HSC) για τον συντονισμό των δράσεων. Όλους τους μηχανισμούς αντιμετώπισης κρίσεων, τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας, για τον επαναπατρισμό Ευρωπαίων πολιτών από τη Κίνα, τον μηχανισμό IPCR (Integrated Political Crisis Response) του Συμβουλίου για την πολιτική διαχείριση της κρίσης και μια σειρά άλλων εργαλείων.
Η Επιτροπή προέβη στην διεξαγωγή κοινής προμήθειας προστατευτικών μέσων για τα κράτη μέλη (συμμετείχαν 20 κ.μ. συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας). Τοποθετήθηκε επίσης ξεκάθαρα, στο όνομα της αλληλεγγύης, ενάντια στην απόφαση απαγόρευσης των εξαγωγών προστατευτικών μέσων από την Γαλλία και την Γερμανία την οποία και ανέτρεψε.
Συντόνισε την παροχή βοήθειας στην Κίνα (έως τα τέλη Φεβρουαρίου απεστάλησαν πάνω από 30 τόνοι προστατευτικού εξοπλισμού).
Διέθεσε 114 εκ. ευρώ στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) κυρίως για την ενίσχυση της ετοιμότητας χωρών με αδύναμα υγειονομικά συστήματα, καθώς και 15 εκ. ευρώ στην Αφρική (κυρίως στο ινστιτούτο Pasteur του Ντακάρ).
Πάνω από 100 εκ. ευρώ έχουν διατεθεί (θα διατεθούν και επιπρόσθετοι πόροι στη συνέχεια) για επείγουσα έρευνα για τη διάγνωση, θεραπεία και πρόληψη της νόσου. Υφίστανται επίσης μια σειρά σχετικών ερευνητικών προγραμμάτων για τη νόσο τα οποία χρηματοδοτούνται από την Επιτροπή.
Με απλά λόγια έναντι μιας παγκόσμιας απειλής η Ένωση απάντησε με παγκόσμιο τρόπο.
Η παρέμβαση της όμως δεν αφορά μόνο τον τομέα της υγείας, αφορά και την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της κρίσης. Μόλις τις τελευταίες ημέρες η Επιτροπή υπέβαλε, στα αποφασιστικά όργανα της Ένωσης (Συμβούλιο και Κοινοβούλιο), επείγουσα πρόταση τροποποίησης των Κανονισμών των διαρθρωτικών ταμείων προκειμένου να κατευθυνθούν 37 δις ευρώ στην αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της κρίσης. Το εντυπωσιακό αυτό πακέτο θα αυξήσει σημαντικά το ύψος των επενδύσεων το 2020.
Επιπλέον, η Επιτροπή πρότεινε την επέκταση του πεδίου εφαρμογής του Ταμείου Αλληλεγγύης, προκειμένου να κινητοποιηθούν, εάν χρειαστεί, πόροι για τα κράτη μέλη που πλήττονται περισσότερο. Έως 800 εκ. ευρώ διατίθενται το 2020.
Τις προσεχείς εβδομάδες, ένα δις ευρώ θα διοχετευθεί από τον προϋπολογισμό της Ένωσης ως εγγύηση προς το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων προκειμένου να παροτρυνθούν οι τράπεζες να παρέχουν ρευστότητα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Αυτό θα βοηθήσει τουλάχιστον 100.000 ευρωπαϊκές μικρομεσαίες επιχειρήσεις με περίπου 8 δισεκατομμύρια ευρώ χρηματοδότησης.
Ταυτόχρονα χαλάρωσε τους κανόνες για το έλλειμμα των προϋπολογισμών των κρατών μελών και τις κρατικές ενισχύσεις.
Η πραγματική ευθύνη
Εάν όντως θέλουμε να μιλήσουμε για την ευθύνη της Ένωσης στην αντιμετώπιση της κρίσης στον τομέα της υγείας θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το θεμελιώδες, την μη εκχώρηση αρμοδιοτήτων από την πλευρά των κρατών μελών. Αρκεί να διαβάσει κανείς το σχετικό άρθρο 168 της Συνθήκης για να δει ποιες πραγματικά είναι οι αρμοδιότητες της Ένωσης τι μπορεί να κάνει και τι όχι. Τα κράτη μέλη κάθε φορά που προκύπτει μια υγειονομική κρίση επαναλαμβάνουν το γνωστό ??οι ασθένειες δεν γνωρίζουν σύνορα?? ζητώντας από την Ένωση να δράσει, αρνούμενα ταυτόχρονα να της δώσουν τα απαιτούμενα εργαλεία. Εγκαθίδρυσαν την ενιαία αγορά με πλήρη επίγνωση ότι θα διακινούνται πιο εύκολα όχι μόνο τα προϊόντα, οι υπηρεσίες, τα κεφάλαια και οι άνθρωποι, αλλά και οι ασθένειες.
Η παρούσα κρίση καταδεικνύει ξεκάθαρα το παρανοϊκό του πράγματος. Η Ευρώπη προσπαθεί να απαντήσει με δεμένα χέρια σε μια κρίση παγκόσμιας εμβέλειας με εθνικά μέτρα.
Εξήντα χρόνια από την έναρξη της διαδικασίας ενοποίησης η Ένωση εξακολουθεί να μην διαθέτει τα εργαλεία για να δράσει αποφασιστικά. Εξακολουθεί να μην έχει καμία δυνατότητα για τη δημιουργία κοινών αποθεμάτων φαρμάκων και προστατευτικών μέσων.
Η κρίση όμως κατέδειξε και ένα άλλο πρόβλημα, την τεράστια εξάρτηση της Ένωσης και των κρατών μελών στον φαρμακευτικό τομέα από την Κίνα και την Ινδία.
Το 80% των δραστικών ουσιών που πωλούνται στην Ένωση και το 40% των τελικών φαρμάκων προέρχονται από την Κίνα (κατά τα 2/3) και την Ινδία (για το υπόλοιπο 1/3). Αυτές οι δύο χώρες παράγουν το 60% της παγκόσμιας παρακεταμόλης και το 90% της πενικιλίνης. Το 60% της παγκόσμιας παραγωγής εμβολίων προέρχεται από την Ινδία.
Για μια Ευρώπη της υγείας
Είναι καιρός τα κράτη μέλη να ανοίξουν επιτέλους τη συζήτηση σχετικά με το ποια πρέπει να είναι η κοινή μας φιλοδοξία.
Μέχρι σήμερα επέδειξαν μεγάλη σπουδή για την δημιουργία της ενιαίας αγοράς και του κοινού νομίσματος, αμελώντας τα υπόλοιπα. Όμως όπως τόνιζε και ο Jacques Delors ??δεν μπορούμε να ερωτευτούμε την ενιαία αγορά??.
Αρνούμενα να αναγνωρίσουν το ρόλο της Ένωσης στον τομέα της υγείας, στο όνομα της εθνικής αυτονομίας, την αναγκάζουν να δρα χωρίς στρατηγικό όραμα, την καθιστούν αναξιόπιστη και εν τέλει ανίκανη να προστατεύσει και να βελτιώσει την υγεία των Ευρωπαίων πολιτών.
Ας ελπίσουμε ότι η κρίση θα ξυπνήσει επιτέλους τους Ευρωπαίους