Νέα εποχή. Βιώνουμε το τέλος της μεταπολεμικής ιστορίας ενώ ξεκινά μια νέα περίοδος με απολύτως απρόβλεπτες εξελίξεις.
Η ιστορία παραμένει αιχμάλωτη της γεωγραφίας, η οικονομία είναι αιχμάλωτη της τεχνολογίας και η πολιτική βρίσκεται ένα βήμα πριν την αιχμαλωσία της και από τις τρεις γεωγραφία – οικονομία – τεχνολογία.
Μια τέτοια προοπτική δεν δίνει ελπίδα στα δισεκατομμύρια των πολιτών, αλλά στους δισεκατομμυριούχους των κρατών.
Σήμερα, η σύγκλιση γεωπολιτικής και τεχνητής νοημοσύνης εισάγει ένα νέο παράδειγμα: η ισχύς δεν μετριέται πλέον σε στόλους ή σε αποθέματα συναλλάγματος, αλλά σε γραμμές κώδικα, petabytes δεδομένων και νανοκρυστάλλους ημιαγωγών.
Η υπόσχεση μιας «παγκοσμιοποίησης χωρίς ηττημένους» εκπνέει.
Οι δασμοί χρησιμοποιούνται μόνο ως εργαλείο των ισχυρών.
Οι αλυσίδες παραγωγής χαράσσονται με γνώμονα την ασφάλεια· οι ψηφιακές υποδομές αποκτούν το βάρος στρατιωτικών βάσεων· τα νομίσματα εντάσσονται στο οπλοστάσιο κυρώσεων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, γεννημένη από την ιδέα ότι η ήπια ισχύς, η δημοκρατία και η ρύθμιση των αγορών θα επιβάλλονταν στη γεωπολιτική ισχύ, αντικρίζει τώρα τον ίδιο της τον μύθο: χωρίς τεχνολογική κυριαρχία, χωρίς αμυντική ισχύ και χωρίς την ασφαλή συμμαχία με τις ΗΠΑ βρίσκεται μπροστά σε ένα κενό το οποίο καλείται να καλύψει με τους νέους ρυθμούς αυτής της εποχής.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο πολιτικός διχασμός και η συγκράτηση ενός πρωτοφανούς αυταρχισμού δυναμώνει την εσωστρέφεια και αμφισβητεί την σημασία των παλαιών συμμαχιών.
Όταν ο ηγετικός πυλώνας αμφιταλαντεύεται, ολόκληρη η αρχιτεκτονική ασφάλειας τρίζει.
Η Ευρώπη, δίχως κοινό ταμείο άμυνας, θυμίζει συνέδριο πρεσβευτών· οι συζητήσεις έπονται των γεγονότων που θα έπρεπε να προλάβει. Η απαίτηση ομοφωνίας υπογραμμίζει τη θεσμική φύση της Ένωσης, όχι όμως την αποφασιστικότητα. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έδειξε ότι τα γεωγραφικά σύνορα παραμένουν γραμμές ισχύος – και πως οι κυρώσεις, δίχως αυτόνομη παραγωγή έχουν περιορισμένες επιπτώσεις.
Την ίδια ώρα, η Ανατολή επιταχύνει. Η Κίνα περνά από το «εργοτάξιο» στον ρόλο ρυθμιστή κανόνων: από τον έλεγχο σπάνιων γαιών έως τη χάραξη ψηφιακών πρωτοκόλλων, οικοδομεί πλατφόρμες όπου η Δύση εμφανίζεται ως φιλοξενούμενη. Η Ινδία, με δημογραφική ώθηση και επενδύσεις σε ημιαγωγούς, ωθεί προς νέες ισορροπίες. Η Σαουδική Αραβία μετατρέπει ροές πετρελαίου σε ροές κεφαλαίων τεχνολογίας, δείχνοντας ότι ο έλεγχος της ενέργειας μεταφέρεται από τα βαρέλια στα bits.
Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό, η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής ισχύος. Η ικανότητα ενός κράτους να συλλέγει, να επεξεργάζεται και να εργαλειοποιεί δεδομένα αποτελεί το νέο μέτρο αποτροπής.
Η ΕΕ απάντησε με τον AI Act· ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για να προστατεύσει την δημοκρατία και τον πολίτη.
Το AI Act χωρίς επενδυτικό βάθος, και χωρίς καινοτομία πρώτης γραμμής στην ΕΕ και με την εχθρότητα των ΗΠΑ και της Κίνας κινδυνεύει να μεταβληθεί σε εγχειρίδιο για όσους ήδη κατέχουν την τεχνολογία. Αν η γηραιά ήπειρος θέλει να παραμείνει κέντρο βάρους και όχι παράμετρος, χρειάζεται βιομηχανική πολιτική (η έκθεση Ντραγκι είναι σαφής) που παντρεύει την αγορά με την ασφάλεια, μετατρέπει την επιστήμη σε στρατηγικό πλεονέκτημα και διατηρεί εις πείσμα όλων το Κοινωνικό Κράτος ως «διαμάντι του στέμματος».
Η Ελλάδα στο Νοτιοανατολικό άκρο της Ένωσης, πέτυχε δημοσιονομική εγκράτεια: το ΑΕΠ ανακάμπτει, το δημόσιο χρέος μειώνεται. Μα η σταθερότητα χωρίς δυναμική οδηγεί στη στασιμότητα· η υιοθέτηση AI παραμένει χαμηλή, η εξαγωγική βάση ρηχή, η καινοτομία υποτονική. Οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης έπρεπε να κατευθυνθούν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε υποδομές δεδομένων, πράσινη ενέργεια , ψηφιακές δεξιότητες , υποστήριξη των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων στον ψηφιακό μετασχηματισμό τους.
Η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι μόνο πέρασμα πλοίων είναι το σημείο όπου οι αγωγοί φυσικού αερίου συναντούν τα υποθαλάσσια καλώδια που μεταφέρουν δεδομένα από την Ασία στην Ευρώπη. Εδώ περνά τόσο η ενέργεια όσο και η πληροφορία του 21ου αιώνα – και αυτό θα μπορούσε να δώσει στην Ελλάδα μοναδικό γεωοικονομικό ρόλο.
Παράλληλα, η διεύρυνση των BRICS και η άτυπη (και αδύναμη προς το παρόν συμμαχία) για απο-δολαριοποίηση επιβαρύνουν το ευρώ. Η πολιτική απαιτεί σενάρια πρόβλεψης και αντιμετώπισης των επερχομένων. Αν ένα παράλληλο σύστημα πληρωμών, ενισχυμένο από κρατικά blockchain, αποκτήσει κλίμακα, η νομισματική ισορροπία θα γείρει ανατολικά, περιορίζοντας τα ευρωπαϊκά εργαλεία επιρροής.
Η ισορροπία δυνάμεων επιτυγχάνεται όταν η καινοτομία υπακούει σε στρατηγικό σχέδιο.
Για την Ευρώπη η αποστολή είναι τετραπλή: επιτάχυνση επενδύσεων σε κρίσιμες τεχνολογίες, εμβάθυνση πολιτικής ενοποίησης στην ασφάλεια, θωράκιση των θεσμών από την αλγοριθμική χειραγώγηση. Η τέταρτη αποστολή αφορά ένα νέο Κοινωνικό Κράτος χωρίς το οποίο η πολιτική σταθερότητα της Ευρώπης κινδυνεύει.
Η Ελλάδα, με πλεονέκτημα γεωγραφίας και ταλέντου, χρειάζεται να ορίσει ένα εθνικό όραμα που να την καθιστά κέντρο στη εποχή της πράσινης ενέργειας και της τεχνητής νοημοσύνης που θα συνδέει Ευρώπη , Ασία και Αφρική. Γίνεται; Γίνεται γιατί σε αυτή την νέα εποχή υποδομές, σχέδια και διασυνδέσεις γίνονται με φοβερή ταχύτητα! Χρειάζεται βούληση και ανατροπή της ελληνικής ραστώνης του «business as usual».
Η οικονομία του 21ου αιώνα είναι σκακιέρα πολλαπλών επιπέδων, όπου οι κινήσεις εξελίσσονται ταυτόχρονα σε εργοστάσια, data centers και αίθουσες διαπραγμάτευσης. Οι παίκτες που θα κυριαρχήσουν δεν θα είναι αναγκαστικά οι πλουσιότεροι, αλλά εκείνοι που αντιλαμβάνονται ότι η κυριαρχία στα δίκτυα—ενεργειακά, ψηφιακά, θεσμικά—είναι η σημερινή εκδοχή του ελέγχου των θαλασσών.
Ο Χένρι Κίσινγκερ σημείωνε πως «η ιστορία είναι διαπραγμάτευση ανάμεσα στο απρόβλεπτο και το όραμα». Η Ευρώπη και η Ελλάδα στέκουν ακριβώς σ’ εκείνο το σημείο όπου το απρόβλεπτο –ο ψηφιακός ανταγωνισμός μεγάλων δυνάμεων– συναντά το όραμα μιας δημοκρατικής κοινότητας. Αν επενδύσουν με διορατικότητα και τεχνολογική τόλμη, μπορούν να μετατρέψουν την επένδυση στην άμυνα σε επιθετική και κοινωνικά δίκαιη ανάπτυξη, αποδεικνύοντας ότι ακόμη και στην εποχή των αλγορίθμων η πολιτική παραμένει η τέχνη του δυνατού όταν συνοδεύεται από προνοητική στρατηγική και συλλογική βούληση.
Πηγή: www.tovima.gr