Πάπας Παύλος ο 3ος, βούλα, 1537: «Οι Ινδιάνοι είναι πραγματικοί άνθρωποι!»
Σε πολλούς στη νήσο, πολλά, φαίνονται ανεξήγητα. Τα μεγάλα ευρωπαϊκά ρεύματα όπως η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός, οι Μεταρρυθμίσεις, όπως η διάκριση κράτους- εκκλησίας επισκέπτονται τη νήσο, είτε με καθυστέρηση, είτε και καθόλου.
• Η κριτική σε πρακτικές του ανώτατου κλήρου έφερε στο προσκήνιο διαφορετικά θρησκευτικά κινήματα, που δίνουν στον χριστιανισμό νέα περιεχόμενα, όπως λ.χ. η Θεολογία της Απελευθέρωσης/ή Θεολογία των Φτωχών, στη Λατινική Αμερική.
Ο τραγoυδιστής της Αργεvτιvής την υμνεί:
«Ρώτησα τoν πατέρα μoυ:
«Ο Θεός βoηθάει τo φτωχό»;
«Μπoρεί vαι, μπoρεί όχι, πάvτως,
βλέπω ότι κάθεται στo ίδιo τραπέζι με τ' αφεvτικό»
• Ο Μιγκέλ ντ' Εσκότο, ρωμαιοκαθολικός παπάς, υπουργός Εξωτερικών της Νικαράγουας, 1979/ 1990, την αναλύει: « Δεν υπάρχει καμιά αντίφαση στο γεγονός ότι είμαι Ρωμαιοκαθολικός παπάς και παράλληλα Υπουργός Εξωτερικών (των Σαντινίστας). Είμαι ιεραπόστολος. Θεωρούσα πάντα ότι το λειτούργημα μου, μου επέβαλλε να υπηρετώ τους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους φτωχούς. Η Καθολική Εκκλησία από παράδοση, έπαιζε ένα ρόλο που απευθυνόταν στις ψυχές, ξεχνώντας ότι ο Θεός δημιούργησε ανθρώπινα πλάσματα που έχουν σώματα. Δυστυχώς η Εκκλησία κήρυσσε την υποχωρητικότητα μπροστά στην αδικία. Αλλά - τα τελευταία χρόνια - η Καθολική Εκκλησία στην Λατινική Αμερική αναλαμβάνει τον κίνδυνο να μιλάει για λογαριασμό εκείνων που φιμώνονται ή φοβούνται να μιλήσουν».
• Ο Όσκαρ Ρομέρο, αρχιεπίσκοπος του Σαν Σαλβατόρ, δίδασκε ότι «η δόξα του Θεού, είναι να ζήσει ο φτωχός». Δολοφονήθηκε από ακροδεξιές, παραστρατιωκές ομάδες μέσα στον καθεδρικό ναό του Σαν Σαλβατόρ, 24 Μαρτίου 1980 (πηγή: /https://larkoslarkou.org.cy/.../uploads/2020/10/1ebook.pdf
• Λιβόρνο, Ιταλίας. 1806. Έκδοση βιβλίου, Ανωνύμου του Έλληνος, «Η Ελληνική Νομαρχία». Ο Ανώνυμος ασκεί έντονη κριτική στον ανώτατο κλήρο στην προεπαναστατική Ελλάδα. Σημειώνει τρεις προσφιλείς φράσεις του ανώτατου κλήρου: α) «να είσαι κατηραμένος»» β) «να έχεις την ευχήν», και γ) «δος μοι». Η αποστροφή του αφορά συμπεριφορές των περιφερειακών αρχιεπισκόπων, μητροπολιτών. Γράφει: «Τρώγοσι και πίνοσι ως χοίροι. Κανείς δεν τολμά να αντισταθή εις τους λόγους του, επειδή ευθύς τον αφορίζει και έπειτα τον εξορεί και λαμβάνει την περιουσίαν του». Κράτησε την Ανωνυμία του-ίσως θέλησε να προστατεύσει το έργο του -τουλάχιστον να φτάσει στο τυπογραφείο. Ποιος είναι ο Ανώνυμος; Απαντά ο ίδιος,
« Ίσως ο αναγνώστης, αν είναι κανένας καλόγηρος, όπου να έχει καμίαν οκά κόκκαλα, με αναθεματίσει και με νομίζει ότι δεν πιστεύω εις την παντοδυναμίαν του Θεού, αλλ’ ο καρδιογνώστης Θεός μου γνωρίζει καλότατα ποίος από τους δύο μας πιστεύει καλλιότερα, αυτός όπου απατά τον κόσμον, ή εγώ όπου ξεσκεπάζω το ψεύδος»
• Μάχες ανάμεσα στις διαφορετικές/κυρίαρχες, μειοψηφούσες απόψεις. Έτσι κινούνται τα πράγματα-ποτέ σε ευθεία γραμμή. Ιστορία γράφει η ιερή εξέταση, ιστορία και ο Γαλιλαίος, οι δικαστές και ο Σωκράτης!
• Οι κοινωνίες λειτουργούν μέσα σε έναν συνταγματικό χάρτη. Καμμιά ομάδα δεν διαθέτει ιδιοκτησία σε μιαν ανοικτή κοινωνία- τα «κομμάτια» μιας κοινωνίας είναι ισότιμα μέλη ενός ανταγωνιστικού συστήματος που αλλάζει με επιχειρήματα και πειθώ. Η αντίληψη ότι κάποια ομάδα κρατεί τη μια και μοναδική αλήθεια (επειδή έτσι η αποφάσισε η ίδια) και οι υπόλοιπες δεν έχουν παρά να υπακούουν, αντίκειται σε κάθε θεσμική/λογική βάση. Ακόμα χειρότερα: η μισαλλοδοξία, η ρητορική του μίσους, οι πράξεις βίας ακυρώνουν θεμελιώδεις αρχές του συνταγματικού βίου. Ακριβώς εδώ είμαστε. Η ηγεσία της αδιαφορίας αφήνει τη χώρα να τρέχει στον ολισθηρό ρυθμό της «αδράνειας», επειδή θεωρεί ότι έτσι μπορεί να αντλήσει πρόσκαιρα (ασπόνδυλα) οφέλη...