Οι πρόσφατες διαρροές από το έγγραφο της κυβέρνησης Donald J. Trump για τη «Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ» έχουν προκαλέσει θόρυβο. Η διατύπωση ότι η Ευρώπη «οδεύει σε πολιτισμικό αφανισμό» δεν είναι απλώς κυνική — είναι ένδειξη μιας στρατηγικής που βλέπει τον πλουραλισμό ως πρόβλημα και την αλληλεγγύη ως αδυναμία. (Όπως αναφέρεται και στο δημοσίευμα της Καθημερινής).

Αυτό που κάνει εντύπωση — και ανησυχεί — δεν είναι μόνο η ρητορική. Είναι η πολιτική πρόθεση που κρύβεται πίσω από αυτήν. Και, δεδομένων των πρόσφατων πολιτικών ρευμάτων στον πλανήτη, δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητη από τις ιδεολογικές διακηρύξεις ακροδεξιών κύκλων στην Ευρώπη — μια «δυνητική σχέση» που δεν μπορεί να αποσιωπηθεί.

Είναι η ώρα που πρέπει να δημιουργηθεί και στη χώρα μας ένα κίνημα υποστήριξης των ευρωπαϊκών κατακτήσεων, στέρεη, θετική υπεράσπιση του ευρωπαϊκού μοντέλου: κοινωνικές διευθετήσεις, δικαιώματα, κοινωνικό κράτος — απέναντι στην υποψία, τον φόβο και τον ιδεολογικό αυταρχισμό που εκπροσωπεί το συγκεκριμένο αμερικανικό έγγραφο.

Όταν η ανάγκη για «ασφάλεια» μεταμφιέζεται σε εργαλείο ενάντια στα «δικαιώματα»

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: καλώς ή κακώς, η λέξη «ασφάλεια» για την ακροδεξιά δεν είναι κάτι καινούργιο. Όσοι την επικαλούνται ως βάση για συλλογικό πολιτικό υποκείμενο είναι προφανές ότι κρύβουν πολιτική πρόθεση. Στην περίπτωση του εν λόγω εγγράφου: η Ευρώπη δεν αντιμετωπίζεται ως σύμμαχος, ως ίση, αλλά ως το «εν δυνάμει πρόβλημα».

Δεν υπάρχει καμία ειλικρινής αναφορά σε δημοκρατικές αξίες, σε ανθρώπινα δικαιώματα, σε κοινωνική συνοχή. Υπάρχει όμως φόβος — φόβος απέναντι στην αλλαγή, στη μετανάστευση, στον πολυπολιτισμό. Η «στρατηγική ασφάλειας» γίνεται — άθελά της ή εκ προθέσεως — πολιτική διακήρυξη φόβου.

Αυτή η ρητορική θυμίζει — χωρίς να συγκαλύπτει — τις διακηρύξεις ακροδεξιών σχηματισμών στην Ευρώπη που, υποτίθεται, αγωνίζονται για «παραδοσιακές αξίες», «εθνική ταυτότητα», «ταυτότητα πολιτισμού». Η παραπάνω «δυνητική σχέση» — ανάμεσα στην αμερικανική στρατηγική και σε ευρωπαϊκά ακροδεξιά προγράμματα — δεν είναι θεωρητική, είναι πολιτικά ανησυχητική.

Αν αποδεχθούμε ότι η ασφάλεια απαιτεί «επιτήρηση του διαφορετικού», τότε αποδεχόμαστε ότι η δημοκρατία υποχωρεί. Αν πούμε ότι οι κοινωνίες πρέπει να προστατευτούν από την πορεία τους, τότε ξεκινάμε να γράφουμε χάρτες αποκλεισμών.

Η Ευρώπη ως παγκόσμιο πρότυπο στη διαχείριση των κοινωνικών αντιθέσεων

Σε αντίθεση με το δόγμα του φόβου, το ευρωπαϊκό μοντέλο — αυτό που τόσες φορές αποσιωπάται από πολιτικές φωνές που φοβούνται την αλλαγή — είναι ένα μοντέλο με θάρρος: θάρρος για κοινωνική συνοχή, για δικαιώματα, για πολυμορφία.

• Κοινωνικές διευθετήσεις και κοινωνικό κράτος: Τα δικαιώματα στην υγεία, στην κοινωνική ασφάλιση, στην παιδεία, στην αξιοπρεπή διαβίωση — δεν είναι προνόμια.·Είναι θεσμοί που αναγνωρίζουν την αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου. Η Ευρώπη — με τα προβλήματά της — δείχνει ότι μπορεί να έχει κοινωνική συνοχή χωρίς να καταφεύγει σε λογικές φόβου και αποκλεισμού.
• Δικαιώματα και ελευθερίες: Η ελευθερία έκφρασης, η ανεξάρτητη δικαιοσύνη, η συμμετοχή των πολιτών — σε πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές αποφάσεις — δεν είναι πολυτέλεια. Είναι προϋπόθεση για ανοιχτές, δίκαιες κοινωνίες. Η προσπάθεια να αντικατασταθούν με λογικές «εθνικής ταυτότητας» είναι προσπάθεια να υποκατασταθεί η κοινωνία με μια στατική, μονολιθική ιδέα.
• Πολυμορφία και αλληλεγγύη: Η μετανάστευση δεν είναι «κίνδυνος» — είναι ευκαιρία. Εξαρτάται από την διαχείρισή της.  Η πολυπολιτισμικότητα δεν είναι απειλή — είναι εμπλουτισμός. Οι άνθρωποι που φέρνουν διαφορετικές εμπειρίες, διαφορετικά βιώματα, δεν είναι βάρος. Είναι δύναμη.

Η Ευρώπη δεν είναι τέλεια — καμία κοινωνία δεν είναι. Αλλά το να παλεύεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ελευθερία, δεν είναι αδυναμία. Είναι επιλογή ανθρωπιάς.

Η «δυνητική σχέση» με ακροδεξιές διακηρύξεις — και γιατί πρέπει να την αναδείξουμε

Αναλογιζόμενοι τις πρόσφατες δηλώσεις, τις πολιτικές κινήσεις, βλέποντας πολιτικά κόμματα που συχνά επικαλούνται «παραδοσιακές αξίες», «προστασία της ταυτότητας», «έλεγχο μεταναστών» — δεν μπορούμε να αγνοήσουμε πως η ατζέντα που προτείνει το αμερικανικό έγγραφο διευκολύνει αυτούς που θέλουν να χρησιμοποιήσουν την Ευρώπη ως πεδίο κοινωνικού & εσωτερικού ελέγχου.

Δεν πρόκειται απλώς για διπλωματική στάση· αλλά για ιδεολογική σπορά: φόβου, υποψίας, αποξένωσης. Και όταν αυτές οι ιδέες φυτρώσουν δεν ζητούν άδεια· ζητούν εφαρμογή.

Αν η Ευρώπη — τα κράτη της, οι κοινωνίες της — δεν σταθούν απέναντι με σαφήνεια, θα επιτρέψουν σε αυτό το σενάριο να γίνει κανονικότητα. Κι όταν η κανονικότητα σημαίνει «εθνική ταυτότητα», «πολεμική σε κάθε μετανάστευση», «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» για τις κοινωνικές αντιθέσεις — τότε δεν μιλάμε για ασφάλεια, μιλάμε για περιορισμούς.

Για να μην ξεχάσουμε τι σημαίνει ελευθερία

Φανταστείτε έναν επιθεωρητή ασφαλείας (με στολή, σφυρίχτρα και υπερβολικό ζήλο), να κρατά έναν κατάλογο με «επιτρεπτέες κουλτούρες», «επιτρεπτέες οικογενειακές δομές», «επιτρεπτέες εθνικές ταυτότητες» — και να ζητάει από κάθε πολίτη στην Ευρώπη να υπογράψει ότι «συμφωνεί με το βιβλίο οδηγιών που συνέγραψαν αμερικανοί φωστήρες».

Αν αυτό δεν σας φαίνεται απλώς αυταρχικό, αλλά και γελοίο — τότε είμαστε στην ίδια μεριά. Η ελευθερία είναι και συνειδητή συμμόρφωση, είναι προφανές και ρίσκο. Να αφήνεις τους ανθρώπους να ζουν, να αλλάζουν, να σκέφτονται, προφανές σε δεδομένο και συμπεφωνημένο θεσμικό πλαίσιο, ίδιο για όλους.

Κι όποιος νομίζει πως η ασφάλεια διασφαλίζεται περισσότυερο όταν περιορίζεις την ελευθερία — μάλλον δεν κατάλαβε τι σημαίνει ελευθερία.

Η Ευρώπη ως κοινότητα ανθρωπιάς, όχι ως στρατιωτική ζώνη ασφαλείας

Στο τέλος, αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι πρέπει να είμαστε πλέον επιφυλακτικοί με οποιοδήποτε εκτός Ευρώπης βλέπει την ΕΕ ως «πρόβλημα» που χρειάζεται προστασία. Για όσους δε από το εσωτερικό ασπάζονται αντίστοιχες ιδέες θα πρέπει να συζητήσουμε και να πείσουμε για τις κατακτήσεις συγκριτικά με όλον τον υπόλοιπο κόσμο των κοινοτικών κοινωνικών αξιών, των δικαιωμάτων και της αλληλεγγύης.

Η επιλογή ανάμεσα στο φόβο και την αλληλεγγύη δεν είναι παρά επιλογή ανάμεσα σε δύο διαφορετικές ανθρωπολογίες.

Και αν η Ευρώπη έχει κάτι να υπερασπιστεί — είναι η συγκριτική με τον άλλο κόσμο ανθρωπιά της, η πολυμορφία της, η αξιοπρέπεια των πολιτών της.

Ας μην της επιτρέψουμε να γίνει πεδίο δοκιμών δογμάτων που νομίζουν ότι κατανοούν την «ασφάλεια» — με υποχωρήσεις στο δικαίωμα για «ζωή».