Μεταρρυθμίσεις και Αλλαγές- για να πετύχουν υπάρχει μια κεφαλαιώδους σημασίας προϋπόθεση: η ηγεσία που θα τις αποφασίσει θα πρέπει να τις θέλει, να τις έχει κατανοήσει, να έχει ετοιμαστεί για τις αντιστάσεις που θα συναντήσει, κοινώς να έχει την ιδιοκτησία τους.
Η περίπτωση του ΟΣΕ είναι άκρως διδακτική για το πώς κατάφερε να μην αλλάξει επί της ουσίας τίποτε στα τελευταία 20 χρόνια που γίνονται προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της λειτουργίας του.
Όταν ο ΟΣΕ ξεκίνησε να δέχεται από την δεκαετία του ’90 γενναίες χρηματοδοτήσεις για την ανάπτυξη του από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ), διαπιστώθηκε ότι αποτελούσε έναν ιδιαίτερα προβληματικό οργανισμό.
Προς τούτο οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ζήτησαν το 2002 να εκπονηθεί ένα εκτενές σχέδιο για τον ριζικό εκσυγχρονισμό του προκειμένου να εξακολουθήσει να χρηματοδοτείται.
Μετά από διεθνή διαγωνισμό, το 2003 επελέγη κοινοπραξία με επικεφαλής την θυγατρική των Γερμανικών Σιδηροδρόμων να αναλάβει το έργο της « υποστήριξης του ΟΣΕ για την εφαρμογή του Επιχειρηματικού Σχεδίου του και συγκεκριμένες δράσεις για την αναβάθμιση της σιδηροδρομικής τεχνολογίας του, τη βελτίωση της διαχείρισης των χρηματοοικονομικών του, την προώθηση επικοινωνιακών δράσεων και την ανάπτυξη στρατηγικής marketing, καθώς και πλήθος οργανωτικών παρεμβάσεων ».
Σημειώνεται στην ανακοίνωση της κοινοπραξίας ότι « η υλοποίηση του επιχειρησιακού σχεδίου του ΟΣΕ θα συμβάλει ουσιαστικά στην αντιμετώπιση των προκλήσεων του οργανισμού με την προσαρμογή του σε σύγχρονες πρακτικές διαχείρισης, στην αναβάθμιση της τεχνογνωσίας του και στην παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας για τη μετακίνηση των πολιτών και τη διακίνηση των εμπορευμάτων ».
Το έργο περιλάμβανε πάνω από 70 παραδοτέα, ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε στην διοίκηση του Οργανισμού το 2004. Θα είχε ενδιαφέρον να γίνονταν γνωστές οι προτάσεις και η τύχη τους…
Το 2008 οι Γαλλικοί Σιδηρόδρομοι κλήθηκαν να συμβουλέψουν τον ΟΣΕ για την βελτίωση της ασφάλειας του δικτύου. Το έργο αφορούσε:
- Την αξιολόγηση του βαθμού κατά τον οποίο η ασφάλεια στον ελληνικό σιδηρόδρομο διέπει το σύνολο των δραστηριοτήτων, τόσο σε επίπεδο λειτουργίας όσο και σε επίπεδο συντήρησης των υποδομών και του τροχαίου υλικού.
- Την κατάρτιση σαφών προτάσεων για τη βελτίωση της ασφαλείας, όπου διαπιστώνεται ότι κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο. Οι συμβουλευτικές υπηρεσίες της SΝCF-Ι αφορούν το δίκτυο Αθήνα- Θεσσαλονίκη και το προαστιακό δίκτυο της Αττικής.
Και αυτό το έργο παραδόθηκε στον ΟΣΕ το 2009, αλλά εντωμεταξύ η διοίκηση που το παρήγγειλε όπως και ο αρμόδιος υπουργός είχαν αλλάξει…
Εν τέλει, αν και ο ΟΣΕ συνεργάστηκε με δυο από τους καλύτερους σιδηροδρομικούς οργανισμούς της Ευρώπης, για την ουσιαστική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του, για την εισαγωγή αξιοκρατίας και για τη βελτίωση της ασφάλειας των επιβατών, κατέληξε στις 28/2/2023 σε ένα κρίσιμο πόστο να βρίσκεται ο τραγικός σταθμάρχης της Λάρισας !
Από το 2001 ο ΟΣΕ υφίσταται σταδιακά πολλαπλές αναδιαρθρώσεις με την δημιουργία θυγατρικών εταιρειών, που περιγράφονται αναλυτικά εδώ , που όμως δεν άλλαξαν στην ουσία του τον αναποτελεσματικό και προβληματικό τρόπο λειτουργίας του καθώς και των θυγατρικών του.
Οι άγονες επί 20 χρόνια προσπάθειες για την μεταρρύθμιση του τρόπου λεπτουργίας του πιο χαρακτηριστικού παραδείγματος του « Βαθέος Κράτους » όπως είναι ο ΟΣΕ, δημιουργεί κάποια εύλογα ερωτήματα:
• Ποιες δυνάμεις εμποδίζουν επί τόσα χρόνια την ριζική αλλαγή στην διοίκηση, στην διαχείριση και στον τρόπο που λειτουργεί, την στιγμή που υπήρχαν επεξεργασμένες και συγκεκριμένες προτάσεις από δύο από τους διεθνώς πιο έγκυρους εμπειρογνώμονες για το θέμα ;
• Κατά πόσο απέκτησαν την « ιδιοκτησία » των προτάσεων οι διοικήσεις του ΟΣΕ που τις παρέλαβαν και στη συνέχεια κατά πόσο πείστηκαν να τις εφαρμόσουν;
• Πόσο κατανόησαν τις προτάσεις και την σημασία τους οι τότε πολιτικοί προϊστάμενοι προκειμένου να μεριμνήσουν η διοίκηση του ΟΣΕ να τις υιοθετήσει και να τις εφαρμόσει;
Γίνεται μάλλον σαφές εκ του αποτελέσματος ότι ούτε οι διοικήσεις, ούτε οι πολιτικοί προϊστάμενοι και κυρίως ούτε οι εργαζόμενοι (δια των εκπροσώπων τους), είχαν συμμεριστεί την επιτακτική ανάγκη να αλλάξει στην ουσία του ο τρόπος λειτουργίας του Οργανισμού και αφορά σε μεγάλο βαθμό την διοίκηση και διαχείριση του προσωπικού του.
Και ερχόμαστε στο σήμερα - 2,5 χρόνια μετά το πολύνεκρο δυστύχημα- όπου η παρούσα κυβέρνηση καλείται να εξυγιάνει επιτέλους τον προβληματικό αυτό Οργανισμό.
Χωρίς επίσημη ανακοίνωση μέχρι τώρα, δημοσιεύθηκε στον τύπο πρόσφατα ότι ο ΟΣΕ θα υπογράψει πενταετή συμφωνία με τους Γερμανικούς Σιδηροδρόμους « για την ανάληψη του ρόλου Technical Manager του ΟΣΕ, στο πλαίσιο ενός μεγάλου προγράμματος ανασυγκρότησης και αναβάθμισης του ελληνικού σιδηροδρομικού συστήματος που εκτείνεται σε 5 άξονες ». Προβλέπεται μάλιστα κατά την πενταετία και η τοποθέτηση 30 έμπειρων στελεχών των Γερμανικών Σιδηροδρόμων σε θέσεις-κλειδιά.
Η κυβέρνηση προχώρησε ακόμα στην ψήφιση νέου νόμου που προβλέπει, μεταξύ άλλων και σε αρκετή λεπτομέρεια, παρεμβάσεις στην διαχείριση και αξιολόγηση του ανθρώπινου δυναμικού.
Η εμπειρία βέβαια έχει δείξει ότι ούτε η βοήθεια ξένων εμπειρογνωμόνων[1], ούτε η ψήφιση νόμων αρκούν για να θεραπεύσουν ιστορικές παθογένειες της δημόσιας διοίκησης. Το ζητούμενο είναι να εφαρμοστούν οι προτεινόμενες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις.
Η « ιδιοκτησία της αλλαγής » του ΟΣΕ από την κυβέρνηση θα γίνει πολύ πιο πιστευτή από τους πολίτες εάν με δική της πρωτοβουλία προχωρήσει στην δημοσιότητα των παθογενειών που εντοπίστηκαν στον ΟΣΕ λ.χ στο πώς ο συγκεκριμένος μοιραίος σταθμάρχης από αχθοφόρος έφτασε να έχει μόνος την ευθύνη κυκλοφορίας του κρίσιμου κόμβου της Λάρισας.
Δεν θα πρέπει να περιμένει την δικογραφία του ανακριτή να αποκαλύψει την σήψη που υπήρχε στον οργανισμό που συν-δημιούργησαν οι κομματικοί μηχανισμοί με τα από αυτούς ελεγχόμενα συνδικάτα.
Η κυβέρνηση θα πρέπει αυτή την φορά με δημόσια και σαφή δέσμευσή της να διαβεβαιώσει την κοινή γνώμη ότι θα επιβάλλει με κάθε τρόπο την εφαρμογή του πρόσφατου νόμου και του σχεδίου που θα υποβάλλουν οι Γερμανοί για τον ΟΣΕ, οποιοδήποτε πολιτικό κόστος κι αν αυτό συνεπάγεται.
Μια καλή αρχή θα ήταν να δοθεί ευρύτερη δημοσιότητα στις παθογένειες που εντοπίστηκαν στον ΟΣΕ, καθώς και στο σχέδιο εξυγίανσης που θα υποβάλουν οι ξένοι σύμβουλοι, να παρουσιαστούν σε απλουστευμένη μορφή στην κοινή γνώμη, να προσκληθούν δε οι εμπλεκόμενοι stake-holders να πάρουν ξεκάθαρη θέση. Ο νέος νόμος πέρασε στα « ψιλά » της ειδησεογραφίας.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε πει ότι « υπάρχουν πράγματα που γίνονται και δεν λέγονται και άλλα που λέγονται και δεν γίνονται ». Στην προκειμένη περίπτωση θα πρέπει αυτά που έχουν σχεδιαστεί και να λέγονται- και μάλιστα με ένταση- αλλά και να γίνονται.
[1] Υπενθυμίζεται η κλήση της ομάδας Ολλανδών ειδικών μετά τον Ντανιελ και της επιτροπής Γκόλνταμερ μετά το Μάτι. Και οι δυο αναδεικνύουν το πρόβλημα της διάχυσης της ευθύνης και της έλλειψης συντονισμού των υπηρεσιών μεταξύ τους.