Οι εκλογές του Μαΐου θα δώσουν σε όλους τους ενδιαφερομένους (λαούς, κυβερνήσεις, επενδυτές, αυτονομιστές, συνδικάτα κ.λπ.) μια γεύση για την πορεία της Ευρώπης την επόμενη δεκαετία. Με βάση τα αποτελέσματα, κάθε ενδιαφερόμενος θα βγάλει τα συμπεράσματά του και θα καταστρώσει τη στρατηγική του. Η εκτίμησή μου είναι ότι η γενική εικόνα θα είναι αρνητική για το μέλλον. Η Ευρώπη είναι ένας από τους τρεις πόλους που γράφουν την παγκόσμια ιστορία στην εποχή μας. Η ανάδυσή της στη σημερινή της ισχυρή θέση υπήρξε αποτέλεσμα τριών παραγόντων: της δημιουργίας της ενιαίας αγοράς, της σταδιακής μετατροπής του ευρώ σε αποθετικό νόμισμα και της συνεχιζόμενης πορείας, ακόμη και σήμερα, προς την ολοκλήρωση.
Η μεγάλη εσωτερική αγορά έδωσε τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις της να αποκτήσουν το υπόβαθρο που τις κατέστησε ανταγωνιστικές σε παγκόσμια κλίμακα. Το νόμισμά της έσπασε το μονοπώλιο του δολαρίου στη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων. Και οι μετά την κρίση υποχρεωτικές κινήσεις της διεύρυναν τον ορίζοντα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και οι τρεις αυτές αλλαγές συνέτειναν στη βελτίωση των ισορροπιών όχι μόνο σε περιφερειακό επίπεδο αλλά και σε παγκόσμιο. Αλλά οι θετικές αυτές εξελίξεις ανέδειξαν και αντίρροπες δυνάμεις, οι οποίες σκιάζουν σήμερα την πορεία προς το μέλλον.
Η εσωτερική αγορά επιτάχυνε τα αρνητικά φαινόμενα της παγκοσμιοποίησης που εδώ και αιώνες λειτουργεί με το δίπολο: παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη – κρίσεις. Το ευρώ επιβράβευσε τους «καλούς μαθητές» εντός της ζώνης του ενιαίου νομίσματος εις βάρος των πλέον αδυνάμων, παρά τους εξισορροπητικούς μηχανισμούς των διαρθρωτικών ταμείων. Οι δυνάμεις που προϋπήρχαν, αλλά ενδυναμώθηκαν με την κρίση, είναι οι εξής:
Η Αγγλία που έχοντας εναποθέσει την ανάπτυξή της στον χρηματοοικονομικό τομέα (30% του ΑΕΠ) έχει εξαγγείλει δημοψήφισμα για παραμονή ή όχι στην ΕΕ. Οι αντιδράσεις των παραγωγικών δυνάμεων σε μια τέτοια προοπτική και η εκτός ελέγχου άνοδος των αντι-ευρωπαϊκών δυνάμεων ανάγκασαν τον Κάμερον να ζητήσει και να λάβει διαβεβαιώσεις από την καγκελάριο για διαβουλεύσεις με στόχο την επιστροφή στα εθνικά κράτη μιας σειράς από κοινοτικές αρμοδιότητες, ώστε να μπορέσει να πάρει πίσω πριν από τις εκλογές του 2015 τη δέσμευση για δημοψήφισμα, το οποίο με τις σημερινές συνθήκες είναι βέβαιο ότι θα το κερδίσει! Αυτή η διαδικασία προοιωνίζεται υποχώρηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Αλλά η κρίση έβαλε σε τροχιά τις αποσχιστικές τάσεις σε Αγγλία, Ισπανία, Βέλγιο και Ιταλία. Η Σκωτία, η Φλάνδρα, η Καταλωνία και η Βένετο είναι πλούσιες περιοχές και δεν επιθυμούν να οδηγούνται τα πλεονάσματά τους στις πτωχότερες. Αυτό βέβαια, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα τους στερηθεί το προνόμιο της αυτόματης ένταξής τους στην ΕΕ. Καλή η ανεξαρτησία, αλλά καλύτερη η ασφάλεια σε ασφαλή λιμάνια.
Η άλλη δύναμη που φουντώνει και πάλι λόγω κρίσης είναι οι δυνάμεις που επιθυμούν τον τερματισμό της παγκοσμιοποίησης. Και εδώ συμπίπτουν ακροδεξιές και αριστερές δυνάμεις. Η άνοδός τους στη Γαλλία, στην Ολλανδία και αλλού είναι βέβαιον ότι θα αλλάξει τις ισορροπίες στο Ευρωκοινοβούλιο και, αργότερα, και στα εθνικά Κοινοβούλια. Αυτές οι δυνάμεις δεν επιθυμούν τη διάλυση της ΕΕ, αλλά τη διάλυση του ευρώ και τη μείωση των αρμοδιοτήτων του υπερεθνικού οργάνου, με το οποίο δουλεύει από την εποχή του σχεδίου Μάρσαλ και κατόπιν της ΕΟΚ των 6 η ευρωπαϊκή ήπειρος.
Οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις του κοινωνικού κέντρου (Social democracy) θα συμπιεσθούν. Επιπλέον, η μεταρρυθμιστική τους ορμή για την ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού πειράματος έχει περιορισθεί αισθητά.
Ομως το συμφέρον, οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό της Ευρώπης, επιτάσσει την αύξηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και όχι το αντίθετο.
Η ολοκλήρωση του οικονομικού πυλώνα της ΟΝΕ, η ενσωμάτωση των Δυτικών Βαλκανίων και η συνέχιση της οικονομικής προσαρμογής στο σύνολο της Ευρώπης είναι τα «όπλα» και η δύναμη που θα αντισταθεί στους αναπόφευκτους σπασμούς της σημερινής φάσης της παγκοσμιοποίησης, που οδηγείται από τη φύση της σε μια ακόμη κρίση πλανητικών διαστάσεων.
Σε δύο μήνες θα ξέρουμε αν το συναίσθημα, οι ιδεολογίες και η οργή θα επικρατήσουν της λογικής και του πολιτισμού. Στις προηγούμενες κρίσεις δεν τα κατάφεραν, με τα γνωστά αποτελέσματα. Θα δούμε λοιπόν αν τα παθήματα έγιναν μαθήματα ή αν θα χρειαστεί ακόμη μια οδυνηρή έκρηξη ώσπου η ιστορία πάψει να επαναλαμβάνεται με τους απεχθείς όρους του παρελθόντος.