Ο Mark Lilla ξεκινάει το βιβλίο του «Άγνοια και Μακαριότητα» (εκδόσεις «Επίκεντρο»), με την περιγραφή ενός ανομολόγητου ανθρώπινου δράματος: Ότι, παρά την διαπίστωση του Αριστοτέλη ότι «πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει», συντρέχει στους ανθρώπους (και) το αντίστροφο σε όλη τη δυνατή κλίμακα: Από την ολοκληρωτική αντίσταση στην αλήθεια, μέχρι την ευδαιμονία της άγνοιας.
Μας το δίδαξε άλλωστε η τραγωδία με την αυτοτύφλωση του Οιδίποδα. Αλλά το βλέπουμε και ζωντανά στα μαγεμένα πλήθη, όταν ακολουθούν παράφρονες δημαγωγούς, που υπόσχονται λυτρωτική απομάκρυνση από την πραγματικότητα και τη λογική.
Η επωδός όμως του βιβλίου, αποκαθιστά την ισορροπία. Διότι θυμίζει την ατομική ευθύνη των ανθρώπων για τις πράξεις τους, θεσμό που υλοποιεί άλλωστε θεμελιώδη αρχή του Δυτικού πολιτισμού: «…κανένα τέχνασμα για να κρατήσουμε την γνώση μακριά δεν μπορεί να μας απαλλάξει από την ευθύνη των πράξεών μας».
Πρόκειται για την ευθύνη, από την οποία ουδείς εξαιρείται. Πόσο μάλλον οι δημαγωγοί, οι οποίοι, προκειμένου να αναδειχθούν σε «προφήτες» ψευδοηγέτες, εκμεταλλεύονται την επιθυμία του πλήθους για άγνοια.
Ενώ οι πραγματικοί ηγέτες - ένα είδος καθόλου ασύμβατο με την Δημοκρατία - επιτελούν ακριβώς τον αντίστροφο ρόλο από αυτόν των δημαγωγών: δείχνουν στην κοινωνία την πραγματικότητα, όταν αυτή διακαώς επιθυμεί να την αγνοεί. Και όχι μόνον, αλλά της δείχνουν και τις δυνατότητες που διαθέτει, για να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα.
Όλες αυτές οι σκέψεις, σαν ψυχαναγκαστική επανάληψη, κατακλύζουν τον καθένα, κατά την μετάβαση από τα βιβλία στην δική μας πραγματικότητα.
Όπου ένας πρώην πρωθυπουργός, όπως ο κ. Τσίπρας, έχοντας εκμεταλλευτεί την επιθυμία της κοινωνίας για άγνοια, πέτυχε να κατακτήσει την εξουσία μέσω της δημαγωγίας. Κατά την άσκηση της οποίας, δεν υπήρξε ψέμα που δεν υπέθαλψε.
Ο οποίος όμως διέπραξε ένα ιστορικό λάθος: δεν κατάλαβε ότι η δημαγωγία σηκώνει ψηλά τους δημαγωγούς, ώσπου όμως να τους ρουφήξουν και να τους αφανίσουν από την επιφάνεια, τα «υπόγεια ρεύματα» της πραγματικότητας, που αυτοί κρύβουν.
Γι’ αυτό και δεν κατάλαβε ούτε τους λόγους, ούτε την έκταση της ήττας του, που ήρθε ως φυσική συνέπεια της ανόδου του και της διαρκούς ύβρεως που την συνόδευε.
Δεν αντιλήφθηκε τέλος τη σημασία μιας ριζικής ανθρώπινης πράξης, για την εξάλειψη της ύβρεως: της συγχώρεσης.
Η οποία όμως μπορεί να παρασχεθεί μόνον αν ζητηθεί, με όρους μάλιστα που αποκαθιστούν μία ηθική ισοτιμία με τα θύματα (Roger Scruton «Πώς να (μην) είστε συντηρητικοί»).
Οπότε η συγχώρεση επιτελεί το φαινομενικά αδύνατο: μας απελευθερώνει από την αλυσίδα και τις επιπτώσεις των πράξεών μας, με συνέπεια να δίνει τη δυνατότητα για μία νέα αρχή, εκεί που κάθε αρχή έμοιαζε αδύνατη.
Αρκεί βεβαίως να μην πρόκειται για ασυγχώρητες πράξεις που «…ο άνθρωπος δεν μπορεί ούτε να τιμωρήσει, ούτε να συγχωρήσει».
Αυτά δεν κατανόησε ο κ. Τσίπρας. Γι’ αυτό και «φέρθηκε σαν ηθοποιός, που αλλάζει φορεσιά κι απέρχεται».
Έχασε όμως την ευκαιρία για μία νέα αρχή.
Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ