Αγαπητοί πρόεδροι, αγαπητοί φίλοι και φίλες,
Πριν λίγη ώρα ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του διημέρου συμποσίου που οργάνωσε το ΙΣΤΑΜΕ-Α. Παπανδρέου με το γενικό τίτλο : Από την μεταπολίτευση στην κρίση – Από την κρίση στην ανασυγκρότηση – Το ΠΑΣΟΚ και η ελληνική πραγματικότητα 1974 – 2014!. Ήταν για πρώτη φορά, όχι μόνο στη διαδρομή του δικού μας κόμματος, αλλά γενικότερα στην πολιτική μας ζωή, που ένα κόμμα, αναλογιζόμενο τη δύσκολη περίοδο που διανύουμε, αλλά και βιώνοντας το ίδιο, με τον πιο επώδυνο τρόπο, την κρίση αυτή, προσπάθησε χωρίς εξιδανικεύσεις και καταστροφολογίες να προσεγγίσει το παρελθόν του και να συγκροτήσει την αφήγηση του αύριο. Ήταν μεγάλη τιμή για μας, για το ΙΣΤΑΜΕ και το ΠΑΣΟΚ που επιστήμονες υψηλού κύρους, τόσο στον ακαδημαϊκό όσο και στον κοινωνικό χώρο μαζί με πολιτικούς που συμμετείχαν σ αυτή την περίοδο τόσο σε κομματικές όσο και κυβερνητικές θέσεις, αποδεχτήκαν χωρίς προϋποθέσεις, να συμμετάσχουν στην προσπάθεια αυτή. Γιατί αντιλαμβάνονται και αυτοί ότι όπως έγραφε ο Αντόνιο Γκράμσι στα τετράδια της φυλακής: « η μελέτη της ιστορίας ενός κόμματος δεν σημαίνει τίποτε λιγότερο από το να γράψει κάποιος την ιστορία της χώρας από μια συγκεκριμένη οπτική…αυτή δε η ιστορία, μπορεί μόνο να προκύψει ως αποτέλεσμα της σύνθετης απεικόνισης της κοινωνίας και του κράτους στην ολότητα τους»
Όσο κι αν οι συνήθεις «καθοδηγητές» της δημόσιας ζωής (δημοσιολογούντες και δημοσιογραφούντες) προσπάθησαν αυτές τις μέρες να υποβαθμίσουν την προσπάθεια μας αυτή, βρεθήκαν αντιμέτωποι με μια δυσάρεστη γι αυτούς πραγματικότητα. Τον ελεύθερο και δημιουργικό διάλογο, με εισηγήσεις υψηλού επιστημονικού και πολίτικου επίπεδου, με δημιουργική και όχι καταστροφική κριτική, με το βλέμμα στο μέλλον και όχι στο παρελθόν, και με την ψύχη τους και το μυαλό τους να αισθάνονται την ευθύνη να συμβάλλουν ο καθένας από τη δίκη του σκοπιά στη διατύπωση ενός σύγχρονου πολίτικου λογού του χώρου της κεντροαριστεράς και της σοσιαλδημοκρατίας, ως απάντηση στου επικίνδυνους για τη χώρα και τους πολίτες αριστερούς και δεξιούς νέο-λαϊκισμούς.
Δεν είναι η στιγμή να αναλύσουμε τι ειπώθηκε αυτές τις δυο μέρες στο συμπόσιο μας. Άλλωστε αυτό θα γίνει με συστηματικό τρόπο. Μπορούμε όμως να αναφερθούμε πολύ σύντομα σε τέσσερεις γενικές παρατηρήσεις – γενικές παραδοχές θα έλεγα:
Πρώτον: Η περίοδος της μεταπολίτευσης ήταν η μακρότερη περίοδος δημοκρατικής ομαλότητας, δημιουργήθηκε ένα, ελλιπές μεν, αλλά με θετική επίδραση στους πολίτες κοινωνικό κράτος, και δημιούργησε ένα πλαίσιο συνεχούς βελτίωσης της ζωής των ελλήνων, κάνοντας τη χωρά για πρώτη φορά στην ιστορία της να μοιάζει με ευρωπαϊκό κράτος. Έκλεισε οριστικά το κεφάλαιο του εθνικού διχασμού, έστω κι αν οι δυο εθνικολαικιστικές παρατάξεις της χώρας, από τα αριστερά και τα δεξιά, προσπαθούν να μας τον επαναφέρουν με το «ή εμείς ή αυτοί». Η Ελλάδα έγινε μέλος της ευρωπαϊκής οικογενείας και της νομισματικής ένωσης, εκεί οπού ανήκει ιστορικά, πολιτισμικά, κοινωνικά και οικονομικά.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η μεταπολιτευτική περίοδος, είναι η περίοδος εκείνη που διατήρησε εγγενείς συστημικές παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, δημιούργησε άλλες και δεν κατάφερε να κάνει την Ελλάδα μια «κανονική» χωρά.
Αντί λοιπόν της γενικής καταστροφολογίας και των εύκολων και εν πολλοίς αντιεπιστημονικών ισοπεδωτικών αφορισμών, απαιτείται μια ψύχραιμη ανάλυση όλων των παραγόντων που οδήγησαν στη δημιουργία του μεταπολιτευτικού κοινωνικού, πολίτικου και κοινωνικού μοντέλου, όπως επίσης και του κοινωνικού και ατομικού φαντασιακού.
Άλλωστε, Όπως μου θύμισε πρόσφατα μια φίλη ότι ο φίλος του Ανδρέα Παπανδρέου στην εποχή της νιότης τους, Κορνήλιος Καστοριάδης, δεν αποδέχθηκε ποτέ την ύπαρξη μιας προδιαγεγραμμένης πορείας της κοινωνίας. Δεν υπάρχει καταδίκη ούτε σταθερές. Υπάρχει μόνο γραμμή που επεκτείνεται. Με ανοδικές ή προς τα κάτω καμπύλες, επεκτείνεται και συνεχίζει έχοντας μαζί της παλιό και νέο
Δεύτερον: Στο πλαίσιο αυτό η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε μία ρήξη και μία τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας, όπως έχουν αναλύσει στο έργο τους πολλοί από τους πολιτικούς επιστήμονες, που είναι παρόντες και θα συμμετάσχουν στις εργασίες μας. Το ΠΑΣΟΚ συνέθεσε πρόσωπα και ιδέες από τους χώρους του Κέντρου και της Αριστεράς της προδικτατορικής περιόδου, υπό τη χαρισματική ηγεσία του ιδρυτή του, Ανδρέα Παπανδρέου, δημιουργώντας ένα ριζικά νέο σχήμα και το πρώτο, ουσιαστικά, μαζικό κόμμα στην ελληνική ιστορία. Το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να εκφράσει το διάχυτο αίτημα για εκδημοκρατισμό και για ενσωμάτωση στην πολιτική και κοινωνική ζωή των μη προνομιούχων και όσων είχαν αποκλειστεί από το αυταρχικό, μετεμφυλιακό καθεστώς.
Το ΠΑΣΟΚ του 1974 και του 1981, από την άποψη αυτή, λειτούργησε σταθεροποιητικά, αναδόμησε το πολιτικό σύστημα, ενίσχυσε τα μαζικά δημοκρατικά του χαρακτηριστικά, βοήθησε ώστε η αμφισβήτηση της μετεμφυλιακής κατάστασης να μην προσλάβει αντιπολιτικά χαρακτηριστικά.
Φυσικά, στην πορεία αυτή υπήρξαν λάθη, αδυναμίες και αστοχίες τόσο σε πρόσωπα όσο και σε πολιτικές. Είναι αλήθεια ότι σιγά-σιγά το ΠΑΣΟΚ οδηγήθηκε στην κρατικοποίηση του. Από άθροισμα ατόμων με κοινούς προβληματισμούς και ενδιαφέροντα ζωής, μετεξελίχθηκε σε ένα κόμμα αθροίσματος προσωπικών και συντεχνιακών εξυπηρετήσεων.
Ακριβώς ήταν αυτή η σύνδεση του με το κράτος, που ακύρωνε, ενσυνείδητα η ασυνείδητα, και την ιδία του τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια, οδήγησε και στα φαινόμενα της ανομίας, που τραυματίζουν σήμερα και το ΠΑΣΟΚ και την παράταξη.
Τρίτον: Αποκαλύφθηκε και στο συνέδριο μας ότι όπως πολλές φόρες τονίζει και ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ ότι δεν υπάρχει planB για την έξοδο από την κρίση. Υπάρχει όμως αδήριτη ανάγκη διατύπωσης ενός σύγχρονου σχεδίου ανασυγκρότησης που θα υπερβαίνει τις μνημονικές υποχρεώσεις της χώρας, θα είναι χρωματισμένο με πολιτικά φιλελεύθερο και οικονομικά σοσιαλδημοκρατικό –προοδευτικό χρώμα, και θα δίνει διέξοδο στα πραγματικά προβλήματα της χώρας, και ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων.
Η δημοσιονομική προσαρμογή και οι προωθούμενες μεταρρυθμίσεις δεν αρκούν για να μπει η χώρα σε μια αναπτυξιακή τροχιά και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας. Για να σταθεί η χώρα στον νέο αναδυόμενο διεθνή καταμερισμό εργασίας χρειάζεται μια παραγωγική ανασυγκρότηση, χρειάζεται μια στρατηγική ευφυούς ανάπτυξης με επίκεντρο τη γνώση. Σε ένα σοσιαλδημοκρατικό/προοδευτικό πλαίσιο είναι η εκπαίδευση, η μόρφωση και η γνώση τα βασικά εργαλεία της παραγωγικής ανασυγκρότησης.
Τέλος, το ΠΑΣΟΚ οφείλει να αναλαμβάνεται τον εαυτό ως τμήμα αναπόσπαστο της κεντρο-αριστερής – σοσιαλδημοκρατικής – ευρωπαϊκής παράταξης. Να ανοίξει έναν ειλικρινή, χωρίς προϋποθέσεις διάλογο με όλους, εκείνους, φυσικά πρόσωπα και κινήσεις, που ενδιαφέρονται για την επαναδιατυπώσει ενός προγράμματος ανόρθωσης της χώρας δίνοντας εναλλακτικά σενάρια ανάπτυξης, κοινωνικής συνοχής, και προστασίας των φυσικών πόρων της χώρας.
Το συνέδριο μας έδειξε ότι υπάρχει πράγματι η δυνατότητα διατύπωσης ενός εναλλακτικού σοσιαλδημοκρατικού σχεδίου της κεντροαριστερής παράταξης. Η επετειακή εκδήλωση που ακόλουθη δείχνει ότι το ΠΑΣΟΚ μπορεί να ανανεώνεται και να συμβάλλει σ αυτό. Και παραφράζοντας τον Γκαίτε οπού στην εκστρατεία στη Γαλλία διαισθανόμενος την ανατροπή της μάχης έλεγε στους συντρόφους του : Από άδω ξεκάνει μια νέα εποχή της ιστορίας και μπορείτε να πείτε ότι ήσασταν μάρτυρες!» Λέτε;
* Ομιλία στο διήμερο πολιτικό-επιστημονικό Συνέδριο για την 39η επέτειο από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ