Στις 18 Οκτωβρίου 1981 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει τις εκλογές με το πρωτοφανές - για σοσιαλιστικό κόμμα που αυτοπροσδιοριζόταν ως αριστερό - ποσοστό 48,1%. Η ιστορία για την πορεία και τη συνεισφορά του ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης έχει γραφτεί. Παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις στις προσεγγίσεις, το συνολικό αποτύπωμα για τη συνεισφορά του στην πορεία της χώρας υπήρξε θετικό.
Η παρουσία του συνδέθηκε απόλυτα με την αποκατάσταση των συνθηκών για οικονομική κοινωνική και πολιτική ανοδική κινητικότητα. Στη χώρα εδραιώθηκε ένα πνεύμα ελευθερίας μετά την εκλογή του ως συνέχεια της πολιτισμικής άνοιξης της δεκαετίας του 1960 και σηματοδότησε την ήττα της συντήρησης και του παρακράτους.
Η εκλογή του ΠΑΣΟΚ εμπέδωσε στην ελληνική κοινωνία την αντίληψη ότι ένα σοσιαλιστικό κόμμα οφείλει από τη φύση του να είναι δημοκρατικό, ανοικτό, προοδευτικό και να μην ταυτίζει τα συμφέροντα του και της ηγεσίας με αυτά του κράτους. Αντίληψη κυρίαρχη τότε στα κομμουνιστικά κόμματα.
Είναι προφανές ότι η Ιστορία δεν γράφεται με τα «αν», καθώς είναι βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, αποδεικτικά στοιχεία και ερμηνεία. Επικεντρώνεται στο τι πραγματικά συνέβη.
Έχει όμως πρακτικό ενδιαφέρον για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτά που συνέβησαν αν εξετάσουμε εναλλακτικά υποθετικά σενάρια. Τι θα είχε συμβεί αν αντί για το ΠΑΣΟΚ κέρδιζε τις εκλογές η ΝΔ.
Η νίκη του ολοκλήρωσε τη διαδικασία αποκατάστασης της Δημοκρατίας που ξεκίνησε το 1974. Χωρίς τη νίκη του δεν θα είχε διαμορφωθεί η αρχιτεκτονική του διπολικού δικομματισμού και η δημοκρατία θα ήταν ελλειμματική στο βαθμό που δεν θα υπήρχε αντίπαλο δέος στη ΝΔ. Κάτι που χαρακτηρίζει την πολιτική σκηνή της χώρας από τις εκλογές του 2019 και 2023.
Το ΚΚΕ που υπερίσχυσε του ΚΚΕ εσωτ δεν θα μπορούσε να αναλάβει αυτόν τον ρόλο, ενώ η ΕΔΗΚ είχε ήδη αποδυναμωθεί στις εκλογές του 1977 και έχανε συνεχώς πολιτικό δυναμικό μετά τις εκλογές αυτές είτε προς τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ είτε με τη δημιουργία νέων κομμάτων (ΚΟΔΗΣΟ, Κόμμα Φιλελευθέρων).
Μια από τις σημαντικές συνεισφορές του ΠΑΣΟΚ ήταν η οικοδόμηση του Κοινωνικού Κράτους. Δημιουργήθηκε το ΕΣΥ με πλήρη και αποκλειστική απασχόληση των γιατρών. Επεκτάθηκε η κοινωνική ασφάλιση σ’ όλη την Ελλάδα. Καθιερώθηκε η πενθήμερη εργασία και το σαραντάωρο στον ιδιωτικό τομέα. Καθιερώθηκε η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή που μετά καταργήθηκε. Αυτές δεν ήταν τυχαίες επιλογές. Η έμφαση στο ρόλο της κοινωνικής πολιτικής ήταν ισχυρή καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας προς τις εκλογές του 1981.
Η ΝΔ δεν είχε συγκεκριμένη προγραμματική πρόταση στο ζήτημα της κοινωνικής πολιτικής. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι αν κέρδιζε τις εκλογές δεν θα υπήρχε το ΕΣΥ και πολλές από τις κοινωνικές παροχές που κατοχυρώθηκαν από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Οι κοινωνικές δαπάνες θα ήταν πολύ μικρότερες, η ευημερία θα ερχόταν με πιο αργούς ρυθμούς και θα είχαμε την περαιτέρω διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Η ΝΔ είχε διασφαλίσει την ένταξη της χώρας της ΕΟΚ αλλά δεν την είχε προετοιμάσει για την συμμετοχή. Η αφήγηση της ήταν να μάθουν να κολυμπούν. Ο Ανδρέας Παπανδρέου πάλεψε για την κατοχύρωση των ΜΟΠ που βοήθησαν τη χώρα να αντιμετωπίσει ως ένα βαθμό τις συνέπειες από τη συμμετοχή στην ΕΟΚ. Αν δεν είχε εκλεγεί το ΠΑΣΟΚ η ΝΔ που ακολουθούσε μια φιλοευρωπαϊκή στάση - σε σχέση με την ευρωσκεπτικιστική στάση του ΠΑΣΟΚ – δύσκολα θα έβαζε ζήτημα για την εξασφάλιση των ΜΟΠ. Αυτό θα είχε ως συνέπεια την έξαρση των περιφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων και την ερήμωση της περιφέρειας.
Αν κάτι χαρακτηρίζει ειδικά την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αυτό είναι η άρση των αποκλεισμών της μετεμφυλιακής περιόδου, η κοινωνική απελευθέρωση και η οικοδόμηση της κοινωνικής συμμαχίας των μη προνομιούχων και των μικρομεσαίων. Τα πιστοποιητικά φρονημάτων καταργήθηκαν. Με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης διασφαλίστηκε η εθνική ενότητα, καθιερώθηκε το δικαίωμα ψήφου στα 18, νομοθετήθηκε η χρηματοδότηση των κομμάτων από τον κρατικό προϋπολογισμό. Δημιούργησε το υφυπουργείο Νέας Γενιάς. Άλλαξε κατά καθοριστικό τρόπο τη λειτουργία των κομμάτων, θέτοντας σε πράξη την λαϊκή συμμετοχή, θεσπίζοντας τις οργανώσεις βάσης. Αν δεν εκλεγόταν το ΠΑΣΟΚ οι αποκλεισμοί και τα πολιτικά φρονήματα θα συνέχιζαν να δεσμεύουν και να καταπιέζουν ευρύτερα κοινωνικά στρώματα η χώρα θα βίωνε έντονα τις συνέπειες μιας ελλειμματικής δημοκρατίας.
Αναμορφώθηκε το οικογενειακό δίκαιο που κατοχύρωσε την αρχή της ισότητας των δύο φύλων. Προβλέφθηκαν η κατάργηση της προίκας, η θέσπιση του συναινετικού διαζυγίου, η αποποινικοποίηση της μοιχείας και η δυνατότητα της γυναίκας να κρατάει το επίθετό της μετά το γάμο. Οι παραπάνω αλλαγές καθώς και η θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την ελληνική κοινωνία και διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην πρόοδο και στην εξέλιξη της.
Αν δεν είχε εκλεγεί το ΠΑΣΟΚ οι γυναίκες δεν θα είχαν τα ίδια δικαιώματα αφού το ζήτημα της κοινωνικής ισότητας δεν ήταν στις προτεραιότητες της ΝΔ. Κάποια στιγμή ύστερα από αρκετά χρόνια οι συνθήκες θα ωρίμαζαν και για τη ΝΔ και πολλές από τις κοινωνικές κατακτήσεις που δρομολόγησε το ΠΑΣΟΚ – λειτουργώντας ως επιταχυντής της Ιστορίας - θα υιοθετούνταν και από τη ΝΔ. Το γεγονός όμως ότι υιοθετήθηκαν πριν από σαράντα χρόνια είχε ως αποτέλεσμα δυο τουλάχιστον γενιές να τις θεωρήσουν ως προοδευτικές κοινωνικές κατακτήσεις που δύσκολα θα αμφισβητηθούν πλέον. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στη σημερινή περίοδο που η εκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ αλλά και πολλών ηγετών με παρόμοιες αντιλήψεις στην ΕΕ μπορεί να οδηγήσουν σε οπισθοδρόμηση, αναιρώντας πολλές κοινωνικές κατακτήσεις των προηγούμενων δεκαετιών.
Συμπερασματικά, αν δεν εκλεγόταν το ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο του 1981 η αποκατάσταση της δημοκρατίας δεν θα είχε ολοκληρωθεί. Οι πολιτικές διακρίσεις θα ήταν για μεγάλο διάστημα ζωντανές. Το κοινωνικό κράτος δεν θα είχε θεμελιωθεί έγκαιρα. Τα κοινωνικά αιτήματα θα υιοθετούνταν με μεγάλη καθυστέρηση διατρέχοντας τον κίνδυνο να αποτελέσουν σήμερα αντικείμενο αμφισβήτησης και αντιπαραθέσεων.
Πηγή: www.tanea.gr