Ο Ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας – ο «αιώνας των άκρων» κατά τον E. Hobsbawm – γνώρισε ουσιαστικά δύο μεγάλες επαναστάσεις: τη βίαιη μεγάλη Ρωσική, Oκτωβριανή επανάσταση του 1917 (7 Νοεμβρίου 1917 με το νέο ημερολόγιο) και την ειρηνική επανάσταση της Ευρωπαϊκής ενοποίησης του 1957, σαράντα χρόνια μετά, με τη δημιουργία για πρώτη φορά στην Ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία μιας υπερεθνικής, οιονεί κρατικής οντότητας, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας( 25 Μαρτίου 1957- Συνθήκη Ρώμης) . Όταν πριν μερικά χρόνια ρωτήθηκε ο Τσου Εν Λάι να αποφανθεί για τη Γαλλική επανάσταση του 1789, απάντησε ότι ήταν «πολύ νωρίς ακόμη για τέτοια κρίση» κι ας είχαν περάσει διακόσια χρόνια περίπου από το μεγάλο αυτό ιστορικό γεγονός. Εκατό χρόνια που συμπληρώνονται αυτές τις μέρες από τη Ρωσική επανάσταση και εξήντα που συμπληρώθηκαν από την «Ευρωπαϊκή επανάσταση της ενοποίησης» είναι βέβαια ακόμη λιγότερα. Επομένως προσοχή στις οριστικές, τελεσίδικες κρίσεις. Ωστόσο το ερώτημα τίθεται: ποιά από τις δύο επαναστάσεις υπήρξε σημαντικότερη για την Ευρώπη; Αυτή του 1917 ή εκείνη του 1957; Ποιά επανάσταση άφησε( ή αφήνει) βαθύτερα το αποτύπωμα της στην Ευρωπαϊκή ιστορία, όχι απλά ως ένα ανατρεπτικό γεγονός αλλά ως ευεργετική αφετηρία υπέρβασης των τραυμάτων της ιστορίας της «Σκοτεινής Ηπείρου»¨;
Τις πραγματικές συνέπειες, «επιδιωκόμενες ή μη επιδιωκόμενες» (intended or unintended) της Ρωσικής επανάστασης αλλά και το τέλος της (στο μέτρο που έχει γραφτεί) λίγο-πολύ τα γνωρίζουμε. Και είναι ενδιαφέρον ότι η Ρωσική επανάσταση είναι μια απ΄αυτές που θεωρείται ότι γνώρισε ένα τέλος , γιατί κατά κανόνα οι επαναστάσεις δεν έχουν τέλος . Ειναι διαδικασίες λίγο πολύ σε εξελίξη . «Διαρκείς» κατα μία έννοια όπως θάλεγε και Μάο Τσε Τουγκ.. Η Ρωσική επανάσταση τελείωσε με έναν νεο Τσαρο- το Βλαδιμήρο Πούτιν Ενώ πορεύθηκε με τρόπο που κατέληξε όμως σε αίμα και δάκρυα. Είναι η επανάσταση που η ίδια η Ρωσία προτιμά σήμερα να ξεχάσει. Και πάντως να ξεχάσει ο Βλαντιμίρ Πούτιν- o Τσαρος του 21ου αιώνα όπως τον χαρακτήρησε ο Economist . «1917, το έτος που ο Βλαντιμίρ Πούτιν προτιμά μάλλον να ξεχάσει» έγραψε ο T. Barber πριν λίγους μήνες στους Financial Times (3 Αυγούστου 2017). Και όπως ο ίδιος ο Πούτιν διακήρυξε πριν λίγες μόλις μέρες, «διαπιστώνουμε τώρα πόσο αμφίσημα υπήρξαν τα αποτελέσματά της (της επανάστασης) και πόσο στενά διαπλεκόμενες οι θετικές και αρνητικές συνέπειές της». Και -ακόμη σημαντικότερο- συνέχισε : «η σταδιακή, εξελικτική πορεία θα εξυπηρετούσε πολύ καλύτερα τη Ρωσία από την επαναστατική ανατροπή του 1917 με την καταστροφή των κρατικών δομών και την επώδυνη απώλεια εκατομμυρίων ανθρώπινων ζωών που προκάλεσε» (Financial Times, 25 Οκτωβρίου 2017). Ο Β. Πούτιν και η Ρωσική ηγεσία απέχουν πλήρως από τις εορταστικές εκδηλώσεις για τα εκατό χρόνια της επανάστασης. Η προσφιλής τους ημερομηνία είναι αυτή της 9ης Μαιου 1945- ήμερα που τελείωσε «ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος» όπως περιγράφεται ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.. Ο Πούτιν που χρησιμοποιεί τόσο ασύστολα την ιστορία για να ενισχύσει την εξουσία του, να νομιμοποιήσει την προσπάθειά του για μια νέα «μεγάλη Ρωσία», προτιμά εν τούτοις να ξεχνά το κομβικό γεγονός της Οκτωβριανής επάναστασης στη Ρωσική ιστορία.
Τελικά, όπως γράφει και ο E. Hobsbawm, μια επανάσταση κρίνεται από το εάν τέμνει, ξεπερνά την ιστορία, εάν οδηγεί σ’ ένα νέο ιστορικό κεφάλαιο, διαφορετικό από το προηγούμενο. Ένα κεφάλαιο, για να το πούμε απλά, καλύτερο για ένα ανθρώπινο σύνολο, για την ανθρωπότητα ίσως. Και από την άποψη αυτή είναι σαφές ότι η Ρωσική επανάσταση δεν έκλεισε μεγάλα κεφάλαια στην ιστορική της διαδρομή, ούτε οδήγησε σε πράγματι κάτι νέο απαλλαγμένο από τις μεγάλες, οδυνηρές αντιφάσεις, τραύματα, συγκρούσεις της ιστορίας. Τα όποια θετικά της εξαϋλώθηκαν μέσα στις ολέθριες συνέπειές της.
Αντίθετα, η ειρηνική επανάσταση του 1957 ξεπέρασε την ιστορία. Από την εκκίνησή της η επανάσταση αυτή με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (που μετεξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση), υπήρξε ένα συγκλονιστικό Μετα-ιστορικό γεγονός. Μετα-ιστορικό με την έννοια ότι δεν οικοδομήθηκε πάνω σ’ ένα ιστορικό μύθο (όπως γίνεται με τα εθνικά κράτη ) αλλά πάνω σε κάποιο βαθμό «ιστορικής αμνησίας», όπως λέγει ο T. Judt στην περίφημη μεταπολεμική ιστορία της Ευρώπης (T. Judt, Postwar, A History of Europe Since 1945). Οικοδομήθηκε όχι πάνω στην ηρωοποίηση της Ευρωπαϊκής ιστορίας αλλά μάλλον στην απόρριψή της ως «ιστορία εμφύλιων συγκρούσεων,αίματος και ερειπίων » που έπρεπε να ξεπερασθεί, να κλείσει. Και την έκλεισε. Μεγάλα κεφάλαια της Ευρωπαϊκής ιστορίας (σύγκρουση Γαλλίας – Γερμανίας κυρίως, υπερβολές εθνικών κρατών, εμφύλιες, εθνικιστικές συγκρούσεις, κ.λπ.) πέρασαν στο παρελθόν.Οι συγκρούσεις αντικαταστάθηκαν από τη σταθερότητα και ειρήνη. Και τελικά δημοκρατία και ευημερία. Αυτό είναι όντως επανάσταση κοπερνικών διαστάσεων..
Την έκλεισε οριστικά όμως ; Πολύ νωρίς για να πει κάποιος. Έχουν περάσει μόλις εξήντα χρόνια. Και η Ευρώπη έχει μια ισχυρή τάση να επιστρέφει στην (κακή) ιστορία της. Το δείχνουν οι πρόσφατες εξελίξεις. Η άνοδος του ακραίου εθνικισμού, λαϊκισμού, ευρωσκεπτικισμού, τα αποσχιστικά κινήματα( Καταλονία, κλπ) που απειλούν την ενότητα των εθνικών κρατικών μονάδων αλλά και την ίδια την Ευρωπαική ενοποίση. Το 1957 εκλεισε κεφαλαια της ιστορίας αλλά σε καμια περίπτωση δεν εφερε το τέλος της ιστορίας. Αυτό περίμενε ο F. Fukuyama ότι θα έλθει με το τέλος της Ρωσικής επανάστασης-την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης αλλά βέβαια δεν ηλθε. Η ιστορία έχει την κακή συνήθεια να επιστρέφει και να εκδικείται ενίοτε ..