Η πρώτη αλλαγή που επιχειρεί η νέα ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια η εκπαίδευση είναι κατάργηση των Πρότυπων – Πειραματικών Σχολείων που θεσπίστηκαν με το νόμο 3966/2011. Με την ίδρυση αυτών των σχολείων η υπουργός Παιδείας κ. Διαμαντοπούλου τόλμησε να ξεπεράσει τις λογικές «εξισωτισμού», να αναγνωρίσει την αριστεία ως αξία και κίνητρο για ακαδημαϊκές επιδιώξεις και κυρίως να δώσει το μήνυμα της αξιοκρατικής άμιλλας στην παιδεία και σε όλη την ελληνική κοινωνία.
Γιατί λοιπόν το υπουργείο ξεκινά με την κατάργηση ενός νέου θεσμού που ακόμα είναι στα πρώτα του βήματα, αλλά η αποδοχή του είναι πολύ μεγάλη; Γιατί να καταργηθούν τα σχολεία που ο συμβολισμός τους για το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και της κοινωνίας είναι πολύ ισχυρός και φέρνει στο προσκήνιο δύο αξίες διαχρονικές και σύμφυτες με την παιδεία: την αξιοκρατική πνευματική άμιλλα και την αριστεία;
Κάποιοι μιλούν για σχολεία «ελίτ». Ωστόσο αν μελετήσει κανείς το νόμο θα διαπιστώσει ότι σε καμία περίπτωση δεν μιλάει για «ελίτ» σχολεία, με ανταγωνισμό ή εξετάσεις παπαγαλίας και γνώσεων μόνο. Ο στόχος είναι η δημιουργία δημόσιων σχολείων «φωτεινών παραδειγμάτων», που θα δοκιμάζουν νέες μεθόδους και πρακτικές από τη διδακτική μεθοδολογία και την παιδαγωγική μέχρι τη διοίκηση και τον αυξημένο ρόλο του συλλόγου διδασκόντων. Αυτά τα σχολεία δίνουν τη δυνατότητα σε ταλαντούχους μαθητές, σε μαθητές που καταβάλλουν τη μείζονα προσπάθεια να «φύγουν» όσο πιο μπροστά μπορούν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν δίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους. Ταυτόχρονα, τα σχολεία αυτά μπορούν τα «τραβήξουν» προς τα πάνω όλο το εκπαιδευτικό σύστημα.
Σύμφωνα με το νόμο και την πρώτη του εφαρμογή η επιλογή γίνεται με αίτημα του κάθε σχολείου μετά από απόφαση του συλλόγου διδασκόντων και κατόπιν αξιολόγησης. Αυτή η επιλογή δεν είναι μόνιμη, δίνεται δηλαδή η δυνατότητα στα σχολεία να φύγουν από το δίκτυο αυτό, αλλά και σε οποιοδήποτε δημόσιο σχολείο να ενταχθεί με αίτημά του.
Στα δύο χρόνια λειτουργίας αυτών των σχολείων φαίνεται η αποδοχή του θεσμού από την κοινωνία, η οποία πρέπει και να ληφθεί υπόψη. Κατ’ αρχήν στη διαδικασία επιλογής των σχολείων με αξιολόγηση κατέθεσαν φάκελο 140 σχολεία (το σύνολο σχεδόν των σχολείων που είχαν δικαίωμα στην πρώτη εφαρμογή) με απόλυτα δική τους βούληση. Η πρώτη στελέχωση των σχολείων αυτών με διευθυντές αλλά και εκπαιδευτικούς έγινε με αξιολόγηση και συμμετείχαν με δική τους βούληση 750 εκπαιδευτικοί, που ήδη δίδασκαν στα Πειραματικά Σχολεία, ενώ στη δεύτερη πρόσκληση το 2014 για συμπλήρωση 615 θέσεων εκπαιδευτικών έκαναν αίτηση 2.000 εκπαιδευτικοί από δημόσια σχολεία. Την προηγούμενη χρονιά συμμετείχαν 13.000 μαθητές στις εξετάσεις. Εκατοντάδες μαθητές από την ευρύτερη περιοχή του κάθε σχολείου συμμετέχουν στους ομίλους. Πολλοί όμιλοι ανέπτυξαν επιστημονικές, ακαδημαϊκές αλλά και κοινωνικές δράσεις, οι οποίες διακρίθηκαν διεθνώς (π.χ. στα θεωρητικά μαθηματικά το Βαρβάκειο). Ήδη καταγράφονται καλύτερα εκπαιδευτικά αποτελέσματα στα δημόσια αυτά σχολεία από ακριβά ιδιωτικά ιδρύματα. Χρειάζεται προφανώς χρόνος και έρευνα, ώστε να αποτιμηθούν τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και να γίνουν προσαρμογές, είναι όμως αναμφισβήτητο γεγονός ότι ο θεσμός δίνει την ευκαιρία σε μαθητές που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αριστεύουν και να φοιτήσουν στα σχολεία αυτά.
Καταθέτοντας τη δική μου εμπειρία μπορώ να πω ότι δεκάδες μαθητές από Δημοτικά Σχολεία των Καμινίων πήραν μέρος στη διαδικασία και φοιτούν σε Πρότυπα-Πειραματικά σχολεία. Θα πρέπει επίσης να τονίσω ότι στα Δημοτικά Σχολεία έχει ξεκινήσει μια συζήτηση για τα Πρότυπα-Πειραματικά Σχολεία, και πολλοί εκπαιδευτικοί ενθαρρύνουν τους μαθητές τους να ακολουθήσουν αυτό το δρόμο, ενώ ταυτόχρονα τα ίδια τα σχολεία αναβαθμίζουν την εκπαιδευτική τους διαδικασία.
Κανείς δεν έχει την ψευδαίσθηση ότι τα Πρότυπα-Πειραματικά Σχολεία μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες του συνόλου των μαθητών. Εξάλλου δεν είναι αυτός ο σκοπός ίδρυσής τους. Τα δημόσια αυτά σχολεία ενταγμένα στην ευρύτερη εκπαιδευτική πολιτική (Νέο Σχολείο – Νέα Προγράμματα Σπουδών 2011) μπορούν να αποτελέσουν εργαστήρια δημιουργικής σκέψης, να μεταδώσουν καλές πρακτικές σε άλλα σχολεία, να εκπαιδεύσουν εκπαιδευτικούς, οι οποίοι στη συνέχεια θα γίνουν πολλαπλασιαστές.
Σχετικά με τις εξετάσεις, που πολύς λόγος γίνεται, χρειάζεται να αποσαφηνιστεί ότι ο νόμος προβλέπει για την πρόσβαση από τα δημοτικά στα γυμνάσια «προϋποθέσεις», οι οποίες ορίζονται από κάθε σχολείο, δοκιμάζοντας διάφορους τρόπους και για το Λύκειο εξετάσεις που δεν βασίζονται στην παπαγαλία, αλλά διερευνούν γνώσεις, δεξιότητες κλίσεις και ταλέντα. Δίνεται επίσης η δυνατότητα σε «χαρισματικούς» (στις τέχνες, στα μαθηματικά, στη φυσική κλπ.) μαθητές να φοιτήσουν στα σχολεία αυτά. Είναι ο πρώτος νόμος που μεριμνά και λαμβάνει υπόψη αυτούς τους μαθητές, που πολλές φορές τίθενται στο πριθώριο του συστήματος.
Θα ήθελα ως εκπαιδευτικός και ως σχολική σύμβουλος, που κάθε μέρα είμαι σε σχολεία, να τονίσω την ανάγκη ανάδειξης και υιοθέτησης αξιών στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Η αριστεία και η πνευματική άμιλλα είναι αξίες που τις έχει ανάγκη το δημόσιο σχολείο και η κοινωνία. Όχι βέβαια σε ένα πλαίσιο ελιτισμού και αποκλεισμών, αλλά στο πλαίσιο ενός δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος που δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλους – και στους άριστους. Με αφορμή τα Πρότυπα-Πειραματικά Σχολεία είναι ευκαιρία να ανοίξει μια συζήτηση για τις αξίες στην εκπαίδευση γενικότερα, γιατί τελικά είναι ένα θέμα που θα μας βοηθήσει να καταλήξουμε στο ερώτημα: τι σχολείο θέλουμε για την Ελλάδα του 21ου αιώνα.