Συζητήσεις, με επίκεντρο την κλιματική αλλαγή, δημιουργούν εντυπώσεις ότι η βιοποικιλότητα, ιδιαίτερα σε περιοχές NATURA 2000, απειλείται από την εγκατάσταση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) σε μεγάλη κλίμακα. Παράλληλα, προβάλλονται διάφοροι στόχοι για τοπική ενεργειακή αυτάρκεια, συλλογική ιδιοκτησία των ΑΠΕ κ.λπ. Οι Ηλίας Ευθυμιόπουλος και Κίμων Χατζημπίρος , εκ των πρωτεργατών του οικολογικού κινήματος και της περιβαλλοντικής επιστήμης στην Ελλάδα, επισημαίνουν τους λόγους που κατά τη γνώμη τους συντελούν σε καθυστέρηση της αναγκαίας και ταχείας ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας:
Ερ. Υπάρχουν φιλόδοξες και συντηρητικές εκτιμήσεις για τον ρόλο των ΑΠΕ στην Ελλάδα. Ποια είναι η δική σας γνώμη;
Ακόμα και με την μέγιστη δυνατή εξοικονόμηση ενέργειας, η υπεράσπιση και η διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου ζωής, με δεδομένη μάλιστα την επέκταση της ηλεκτροκίνησης στις μεταφορές, συνεπάγεται όχι μείωση αλλά αύξηση των αναγκών σε ηλεκτρισμό. Για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής επιβάλλεται περιορισμός των ορυκτών καυσίμων εδώ και τώρα, άρα ταχύτατη ανάπτυξη της παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ (100% το 2050). Τα τεχνικά στοιχεία δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της αύξησης θα προέρχεται από την αιολική ενέργεια. Για την Ελλάδα, χώρα που θα υποστεί μεγάλη ζημιά από την κλιματική αλλαγή, προβλέπονται τουλάχιστον 8-10 και πιθανώς 16 επιπλέον GW ηλεκτρισμού από αιολικά πάρκα μέχρι το 2050. Η εγκατάστασή τους δεν μπορεί να περιμένει, πρέπει να γίνει σε βιομηχανική κλίμακα και με επιταχυνόμενους ρυθμούς ήδη κατά την τρέχουσα δεκαετία.
Πως θα ζυγίσουμε τους κινδύνους και τα οφέλη;
Η αντίρρηση κατά των αιολικών πάρκων με επίκληση, γενικώς, της προστασίας της βιοποικιλότητας είναι παραπλανητική. Με εξαίρεση ορισμένα είδη ορνιθοπανίδας, το μεγαλύτερο μέρος της βιοποικιλότητας δεν επηρεάζεται καθόλου από τις ανεμογεννήτριες. Μόνον η διάνοιξη νέων δρόμων έχει σοβαρή επίδραση σε ορισμένα βιολογικά είδη, όπως και στο τοπίο, άρα εκεί πρέπει να εστιασθούν οι ενστάσεις και να επιδιωχθεί η προώθηση των αιολικών πάρκων με ελαχιστοποίηση της διάνοιξης νέων δρόμων. Να σημειωθεί όμως ότι η πλειονότητα των δρόμων που κατασκευάζονται απερίσκεπτα και κατατεμαχίζουν φυσικά τοπία για παραθεριστικές κατοικίες ή για άλλους ήσσονος σημασίας λόγους, είναι πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα, και εκεί θα έπρεπε να κατευθυνθεί κατ? αρχάς η ειλικρινής περιβαλλοντική αντιπολίτευση.
Υποστηρίζετε ότι οι περιοχές NATURA δεν πρέπει να εξαιρεθούν από την εγκατάσταση νέων αιολικών πάρκων. Πού το βασίζετε αυτό;
Οι περιοχές για την προστασία της φύσης που ανήκουν στο δίκτυο NATURA 2000 καλύπτουν περίπου το 1/3 της χερσαίας επιφάνειας της χώρας και σε πολλές από αυτές υπάρχει ισχυρό αιολικό δυναμικό. Οι Οδηγίες της ΕΕ (Birds Directive 79/409/EEC και Habitats Directive 92/43/EEC, με τις συμπληρώσεις τους) ζητούν την διατήρηση ή την επαναφορά σε καλή κατάσταση των σημαντικών βιολογικών ειδών και οικολογικών ενδιαιτημάτων (οικοτόπων) που βρίσκονται στις περιοχές NATURA 2000. Η προσέγγιση αυτή πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες για επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης. Ειδικότερα για τις περιοχές ορνιθολογικής προστασίας, ζητείται αποφυγή ρύπανσης, υποβάθμισης βιοτόπων ή διατάραξης πτηνών, καθώς και ένα καθεστώς προστασίας που θα εξασφαλίσει για τα σημαντικότερα είδη την επιβίωση, τις αναπαραγωγικές διαδικασίες και την διαχείμαση. Ζητείται επίσης τα τεχνικά ή αναπτυξιακά έργα να υποβάλλονται σε κατάλληλη επιστημονική εκτίμηση, εφόσον ενδέχεται να έχουν επιπτώσεις. Επομένως, οι κανόνες των περιοχών NATURA 2000 καθόλου δεν αποκλείουν νέα έργα και νέες υποδομές, αλλά απαιτούν να μην θίγεται η διατήρηση βιολογικών ειδών και οικολογικών ενδιαιτημάτων (οικοτόπων) που είναι ευάλωτα στις συγκεκριμένες δραστηριότητες. Πολύ περισσότερο, δεν εμποδίζουν την εγκατάσταση ΑΠΕ που προστατεύουν την βιοποικιλότητα από την κλιματική αλλαγή. Προστασία δεν σημαίνει οριζόντιες απαγορεύσεις, αλλά επιστημονική ανάλυση του κατά πόσον μια δραστηριότητα βλάπτει κάποιο βιολογικό είδος ή οικολογικό ενδιαίτημα (οικότοπο) στις συγκεκριμένες συνθήκες. Επομένως, σε όλες τις περιοχές NATURA 2000, πολλές από τις οποίες έχουν αξιόλογο αιολικό δυναμικό, μπορούν να αναπτυχθούν αιολικά πάρκα, με την εξαίρεση μόνο εκείνων των σημείων όπου απειλούμενα είδη πτηνών ή το φυσικό τοπίο κινδυνεύουν να υποστούν σοβαρή βλάβη και εφόσον δεν υπάρχουν αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις και αποτελεσματικά μέτρα προστασίας, με βάση αντικειμενικές επιστημονικές εκτιμήσεις. Προς αυτήν άλλωστε την κατεύθυνση στοχεύουν οι πρακτικές των αντισταθμιστικών μέτρων (compensation measures) με ευρεία εφαρμογή σε πολλές χώρες και με σαφείς τεχνικές οδηγίες εκ μέρους της Επιτροπής.
Αρκετοί ισχυρίζονται ότι δεν χρειαζόμαστε άλλες ΑΠΕ, είμαστε κοντά στην επίτευξη των στόχων. Άλλοι, προτείνουν την κάλυψη μόνον των τοπικών αναγκών.
Η πορεία της κλιματικής αλλαγής είναι σε σημαντικό βαθμό απροσδιόριστη, πιθανώς να επιταχυνθεί και οι στόχοι να αλλάξουν, άρα κάθε πρόβλεψη σε ορίζοντα 30ετίας έχει μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας. Ωστόσο για την Ελλάδα, η ανάπτυξη των ΑΠΕ δεν πρέπει να καθορίζεται μόνον από στόχους και ευρωπαϊκές υποχρεώσεις. Η μεγιστοποίηση του αριθμού και της ισχύος των αιολικών πάρκων να θεωρηθεί ως πυλώνας της εθνικής ανάπτυξης, με την εκμετάλλευση ενός εξαιρετικού φυσικού πόρου, ενώ παράλληλα θα συμβάλει στον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, που αποτελεί για την χώρα μέγιστη απειλή. Οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις είναι μηδαμινές, σε σχέση με άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες. Επομένως, αντίθετα με την επιδίωξη τοπικής ενεργειακής αυτάρκειας, που αφήνει σε αχρηστία υψηλό αιολικό δυναμικό, η κάθε περιοχή οφείλει να συμβάλει με ΑΠΕ στην ανάπτυξη του συνόλου - όπως έγινε επί δεκαετίες σε Πτολεμαϊδα και Μεγαλόπολη - ανάλογα με το δυναμικό της. Η ενδεχόμενη περίσσεια ηλεκτρικής ενέργειας θα μπορεί να διοχετεύεται στην παραγωγή εναλλακτικών καυσίμων όπως το υδρογόνο, ιδιαίτερα για τις θαλάσσιες μεταφορές, να αποθηκεύεται π.χ. σε μπαταρίες ή στο δίκτυο για μεταχρονισμένες χρήσεις (π.χ. φόρτιση ηλεκτρικών οχημάτων) ή να εξάγεται, προς όφελος της χώρας.
Μήπως όμως ο ρόλος των περιβαλλοντικών οργανώσεων και κινημάτων είναι να κάνουν διαρκή αντιπολίτευση, ενώ οι επενδύσεις είναι δουλειά του κεφαλαίου;
Ρόλος των περιβαλλοντικών οργανώσεων είναι να υπερασπίζονται τις δραστηριότητες που συντελούν στην αντιμετώπιση πραγματικών απειλών για τις περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές και που συμβάλλουν ουσιαστικά στην αποτροπή της κλιματικής αλλαγής και της ρύπανσης, αντί να στρέφονται κατά των ΑΠΕ. Η εγκατάσταση νέων αιολικών πάρκων πρέπει να προχωρά με αμείωτους ρυθμούς, οι αναπόφευκτες καθυστερήσεις του νέου Χωροταξικού για τις ΑΠΕ, των μελετών και των Προεδρικών Διαταγμάτων για προστατευόμενες περιοχές ας μην χρησιμοποιούνται ως πρόσχημα για κωλυσιεργία. Σε ό,τι αφορά την διαχείριση της ενέργειας (κυριότητα, πώληση και χρήση) η συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, άλλων τοπικών φορέων και Ενεργειακών Κοινοτήτων είναι επιθυμητή, αλλά όχι απαραίτητη προϋπόθεση για τις νέες εγκαταστάσεις. Η αναγκαία και γρήγορη ανάπτυξή τους απαιτεί γενναία συμμετοχή και πρωτοβουλίες κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα, συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής καινοτομίας. Όσο για την επανάσταση, ας αρχίσει από αλλού…
1.Κίμων Χατζημπίρος: ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ. Ηλίας Ευθυμιόπουλος, τ. υφυπουργός, τ. διευθυντής της Greenpeace.
2.Για παράδειγμα, η Άνδρος, ένα μεσαίο νησί του Αιγαίου με ιδιαίτερα τοπία, έχει 600 χλμ. επισήμως καταγεγραμμένων δρόμων (χώρια δηλαδή οι αυθαίρετες και μη δηλωμένες διανοίξεις). Είναι επομένως υποκριτικό να υποστηρίζει κάποιος ότι το πρόβλημα θα προκύψει από τις ΑΠΕ.
3.Ειδικά για τα αντισταθμιστικά και την αιολική ενέργεια: http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/Wind_farms.pdf καθώς και ΥΑ 20/1/2014 και Ν. 4014/2011